فصل ششم ـچند کتاب خواندنی درموضوع عزاداری مسائل جدیدازدیدگاه علما ومراجع تقلید

یکی از مشکلاتی که باعث به‏وجود آمدن اختلاف نظر در میان متدیّنین و عزاداران حسینی در جامعه شده است، عدم دسترسی دقیق به دیدگاه‏های فقهی علما و مراجع عظام تقلید است. تقیّد دینی مردم ما ـ کسانی که مهمترین دغدغه‏شان اقامه شعائر دینی، خصوصاً عزاداری در جامعه است ـ به‏گونه‏ای است که به صرفِ دستیابی به نظر مرجع تقلید، خود را پایبند به عمل به دستور دین می‏سازند.
طرح مسائل جدیدی از مراجع عظام تقلید که امروزه در سطح مجالس عزاداری و هیئات مذهبی مطرح گردیده و آگاهی از تغییراتی که به واسطه تغییر شرایط و اقتضائات روز جامعه در احکام مراجع به‏وجود می‏آید، ضرورت آگاهی از جدیدترین فتاوی علما را دوچندان می‏کند.

مجموعه چهارجلدیِ مسائل جدید که به کوشش حجت‏الاسلام والمسلمین سید محسن محمودی جمع آوری شده است، پاسخگوی بسیاری از مسائل مورد ابتلای عزاداران حسینی و برگزارکنندگان مجالس اهل بیت(ع) از زبان 10 مرجع بزرگ تقلید، آیات عظام: امام خمینی، اراکی، گلپایگانی، خامنه ای، سیستانی، فاضل لنکرانی، تبریزی، بهجت، مکارم شیرازی و صافی گلپایگانی است.
پاسخ مسائلی از این دست را در این کتاب که توسط انتشارات علمی ـفرهنگی صاحب‏الزمان(عج) منتشر شده است، می‏یابید:
ـ لزوم بزرگداشت عید غدیر وعزاداری محرم و صفر، پوشیدن لباس سیاه، حکم روضه‏های دروغ، شیوه عزاداری برای اهل بیت(ع)، لزوم جلوگیری از وهن مذهب، استفاده از آلات موسیقی در عزاداری، استفاده از زنجیرهای تیغ‏دار، برهنه شدن در عزاداری‏ها، عکس‏های منسوب به ائمه(ع)، تشییع نمادین حضرت زهرا(س) و... 
امید که ارائه منابع معتبری از این دست، راه را بر کسانی که با تمسک به فتاوی تحریف شده یا ارائه استفتائات پیشین علما، به ایجاد تردید در قشر متدیّن و مذهبی جامعه می‏پردازند، ببندد و در کوتاه‏زمان، شاهد اتّحاد هرچه بیشترِ عزاداران حسینی، باشیم.

هیئت؛ فضیلت و آیین مجالس ذکر اهل‏بیت(علیهم‏السلام)
در این کتاب، ابتدا مجالس عزا، ذکر و توسل به اهل بیت(ع) از زاویه فلسفه وجودی، تاریخچه و سیره اهل بیت(ع) در برگزاری محافل حسینی مورد بررسی قرار گرفته است. در این فصل، با بهره گیری از سیره ائمه هدی(ع)تلاش شده الگوی مطلوب عزاداری ازلسان مؤسسین مجالس ذکر؛یعنی اهل‏بیت(ع) تبیین گردد.
در فصل دوم، جایگاه وعظ و منبر در مجالس حسینی از کلام امام راحل(ره) و رهبر معظم انقلاب(مدظله العالی) تشریح شده است. کارکردهای نهاد منبر و وظایف اهل منبر نسبت به مخاطبان و ساز و کار مناسب برای سازماندهی نهاد منبر و... از دیگر مباحث این فصل است.
نقش و جایگاه مداحی و ستایشگری اهل بیت(ع)، ارکان آن (هنر، شعر، لفظ، مضمون، آهنگ، صدای خوش و...)، مسئولیتهای ذاکران اهل بیت(ع) و آفات و انحرافات مداحی، اجزای فصل پایانی این کتاب را تشکیل می دهند. در بخشی از این کتاب خطاب به جامعه مداحان می‏خوانیم:
شما اینجا نشسته‌اید، خیال می‏کنید که همین‌طور زندگى دارد می‏چرخد. نه آقا! یک جنگ است؛ یک جنگ حقیقى است. الان بین این جامعه، این نظام، متفکران این نظام، فعالان این نظام در رده‌هاى مختلف، از جمله خود شما که مداح مجموعه کشور هستید از یک طرف، با یک طرف دیگر؛ کسانى که می‏خواهند ریشه‌ى این ایمان را از این خاک مقدس و از این دلهاى پاک دربیاورند... دنبال اینند که فکر توحیدى را، فکر ولایت را، محبت اهل‏بیت را، محبت به قرآن را، تعصب و غیرت نسبت به مبانى دینى و اعتقاد به مبارزه‌ى با ظالم را، اعتقاد به قبح و زشتى ظلم‌پذیرى را از دل این مردم با انواع حیله‌ها بیرون بکشند. انواع و اقسامش را دارند انجام می‏دهند و آن را بیان هم می‏کنند. 
... بنابراین یک جنگ است. در این جنگ طبقه‌اى که با ایمان مردم، با دل مردم، با معارف مردم، با نام مبارک ائمه (علیهم‌السّلام) و اهل‏بیت سر و کار دارد، وظیفه‌ى سنگینى دارد. برادران عزیز! این وظیفه را درست بشناسند؛ درست از آن استفاده کنند. (185)
چاپ دوم این کتاب ـ که توسط دفتر فرهنگی فخرالأئمه(ع) قم تهیه شده ـ را می‏توانید در محرم امسال از نمایندگی‏های «نشر معارف» تهیه نمایید.

از عاشورای حسینی تا عاشورای شیعه
محمد اسفندیاری در این کتاب، با دیدی که شاید بتوان آن را «جامعه شناختی» اما با رویکردی «تاریخی» نامید،کوشیده است ابتدابه تفاوت دیدگاه‏ها نسبت به عاشورا و«حماسه»یا «تراژدی»بودن آن بپردازد ودر نهایت، ریشه اکثر انحرافات عزاداری رانیز درهمین دیدگاه نادرستِ «تراژیک»به حادثه کربلا ارزیابی میکند:
عوام، هرچه را عجیب‏تر و غریب‏تر و گزافه‏تر و خرافه‏تر باشد، بیشتر دین می‏دانند... عوام، نخستین مشتری خرافاتند و بلکه نخستین سفارش دهنده تولید خرافات.
«توده‏های مردم خواهان دینی هستند که از حیث معجزه و اسرار و اساطیر غنی باشد.»
هیچگاه چگونگی احکام دین به دست مردم نیفتاد و آنها معین نکردند که چگونه نماز بخوانیم و روزه بگیریم و حج بگزاریم؛ اما از آنجا که شکل معین و دقیقی برای عزاداری ترسیم نشد، میدان برای سلیقه‏های مردم باز شد و آنها صورت‏هایی به عزاداری دادند که گاه آمیخته به خرافه و بدعت است.
گذشته از این دیدگاه تحلیلی، نگارنده در این کتاب ـ که با نثر زیبایی نیز نگاشته شده است – مستندات تاریخی قابل توجهی برای ادعاهای خود ارائه داده است و انحرافات گوناگون عزاداری ـ چه محتوایی و چه شکلی – و از جمله قمه‏زنی را از لحاظ تاریخی، موشکافی نسبتاً دقیقی کرده است.
این کتاب در 96 صفحه، در قطع رقعی و در قالبی کاملاً جذاب توسط انتشارات «صحیفه خرد» قم منتشر شده و در سال 1384 به چاپ دوم رسیده است.

عزاداریهای نامشروع (ترجمه رساله التنزیه لأعمال الشبیه)
در مقدمه کتاب، درباره مؤلف آمده است:
علامه بزرگوار، آیت الله سید محسن امین عاملی از علمای بزرگ شیعه در لبنان و صاحب کتاب گرانسنگ «اعیان الشیعه» بی‏شک یکی از مفاخر عالم تشیّع و از اصلاح‏گران مشهور و صادق و مخلص عصر ماست که در مسئله پاکسازی مراسم عزاداری حسینی از خرافات و بدعتها، از پیشگامان محسوب می‏گردد.
خود علامه امین در اعیان الشیعه می نویسد:
این عمل [قمه‏زنی و...] شیعه اهل بیت را در انظار مردم، مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشی قلمداد می‏کند و شکی نیست که این اعمال ناشی از وساوس شیاطین بوده و موجب رضایت خدا و پیامبر و اهل بیت اطهار نیست... به همین دلیل هم رساله «التنزیه» را نوشتم که چاپ شد و به فارسی هم ترجمه گردید. و به دنبال آن بود که گروهی از قشریون و کسانی که خود را به دین منسوب می‏دارند، قیام کردند و غوغا برپا ساختند و حتی در میان مردم عوام شایع نمودند که فلانی عزاداری بر امام حسین را تحریم کرده است و بر این هم بسنده نکرده و مرا به خروج از دین(!) متهم ساختند... (186)
ایشان در قسمتی از رساله التنزیه می نویسد:
اگر این امور [قمه‏زنی و...] به راستی ثواب داشت و در دنیا و آخرت مضر نبود، سزاوار بود که علما و فقها نیز هم به آن مبادرت کنند و خود پیش قدم باشند!... زیرا که علما و فقها بیش از همه شایسته برای این گونه کارها ـ ی ثواب! ـ هستند و اکنون که همه این کارها را نمی کنند، خوب بود اقلاً یکی دو نفر از علما برای نمونه این کارها را انجام می‏دادند! 
و در نهایت بر خلاف برخی ادعاهای واهی و بدون سند که در سالهای اخیر توسط برخی معمّمین بدون دقت ایراد شد، این عالم بزرگ شیعه می‏نویسد:
مرحوم آیت الله میرزای شیرازی در گذشته و تمام علمای نجف در همین امروز، فتاوی صریح در تحریم تمام این اعمال صادر کرده و اعلامیه‏های مفصل بیرون داده‏اند و در گذشته نیز هیچ یک از علما و فقها و مجتهدین دستور و فتوایی بر جواز این امور نداده‏اند، بلکه آنها را رسماً حرام کرده‏اند.
و من خود خط تمام علمای بزرگ نجف را که این اعمال را حرام کرده اند، دیده‏ام. این خطوط هم اکنون نیز در نزد ورثه مرحوم حاج باقر صحّاف که در حجره صاحب «مفتاح الکرامه» ساکن بود (و هم او بود که این موضوع را استفتاء کرده بود) باقی است.
این کتاب اثری ماندگار از روشنفکری جلال آل احمد و نماد درد دین در روشنفکران مذهبی دوران معاصر تلقی می‏گردد.

قمه زنی؛ سنت یا بدعت؟
این کتاب را می توان یکی از پرمخاطب ترین کتابها در این موضوع دانست که در مدت نسبتاً کوتاهی به چاپ ششم رسید. علاوه بر این، مطالب این کتاب به سرعت در وبلاگ آقای مهدی مسائلی ـ نویسنده کتاب ـوسپس دروبلاگها وسایتهای زیادی منتشر شده و همین امر، به گسترش آن کمک شایانی نمود.
نویسنده سعی کرده است در این کتاب، به نقد و بررسی دلایل قمه زنان پرداخته و به شبهاتی که از سوی آنان مطرح شده نیز پاسخ دهد. بعلاوه، ایشان دلایل حرمت قمه‏زنی و همچنین فتاوی بسیاری از علما و مراجع را در سطح نسبتاً جامعی جمع آوری کرده است. در قسمتی از این کتاب، تحت عنوان سابقه حرمت قمه‏زنی می خوانیم:
بر خلاف آنچه تصور می شود که حرمت قمه‏زنی در سالهای اخیر و بعد از فتوای رهبری مطرح گردیده است، باید گفت فقها و علمای بزرگی قبل از مقام معظم رهبری و حتی قبل از انقلاب وجود داشته اند که حکم بر حرمت قمه‏زنی نموده اند؛ که از این میان می توان از فقهای بزرگی همچون:
آیت الله العظمی سید محمد حسن شیرازی مشهور به میرزای شیرازی 
آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی (مؤسس حوزه علمیه قم) 
زعیم بزرگ جهان تشیع، آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی 
دانشمند پر آوازه شیعی آیت الله العظمی سید محسن امین عاملی 
فقیه نامدار، آیت الله العظمی سید محسن حکیم 
علامه شیخ محمدجواد مغنیه 
فقیه مجاهد آیت الله العظمی شیخ عبدالکریم جزایری 
آیت الله العظمی شیخ محمد حسین کاشف الغطاء 
آیت الله محمد باقر بیرجندی 
آِیت الله سید محمد مهدی قزوینی 
آیت الله هبه الدین حسینی شهرستانی 
آیت الله شیخ جعفر بدیری 
علامه شیخ محسن شراره 
آیت الله شیخ محمد خالصی 
عالم و زاهد معروف آیت الله شیخ علی قمی 
آیت الله شیخ غلامحسین تبریزی 
آیت الله شهید مطهری 
و آیت الله شهید سید محمد باقر صدر را نام برد.
چاپ ششم این کتاب ارزشمند که شامل ویرایشی جدید از این کتاب است، در زمستان 86 توسط انتشارات «گلبن» اصفهان به بازار آمده است.

از شور تا شعور حسینی
محمدتقی اکبرنژاد در این کتاب ـ که بررسی نسبتاً جامعی درباره مباحث فقهی و حدود و ثغور شرعی عزاداری است ـ پس از پرداختن به بحث حقیقت عزاداری و لزوم عزاداری برای اهل بیت(ع)، ضرورت تنوع در شیوه‏های عزاداری را نیز بیان کرده است.
در بخش دوم این کتاب، مبارزات علیه عزاداری بررسی شده و یادآوری شده که مبارزه مکانیکی و فیزیکی با عزاداری، از قبل شکست خورده است و دشمنان دین سعی می کنند با انواع تحریفات محتوایی، شکلی و اعتقادی با عزاداری مبارزه کنند.
در ادامه، به مسئله خودزنی و به صورت خاصّ، قمه‏زنی پرداخته شده و مؤلف، گذشته از بحث ناسازگاری با مقتضیات زمان، اثبات کرده است که این اعمال هیچ ریشه‏ای در آیات و روایات ندارند؛ بلکه ادلّه فراوانی دلالت بر حرمت آنها دارد. 
بعلاوه، در این کتاب به پاسخگویی به برخی شبهات نیز پرداخته شده است. از جمله، به برخی مکاشفات علما که دستاویز طرفداران قمه‏زنی شده است، پرداخته و می نویسد:
مکاشفه تنها برای شخصی که مکاشفه می‏کند ـ اگر منجر به یقین شود ـ حجت است. اگر یقین نیاورد و یا با روایات مخالف باشد، حجّیت ندارد. اما در هر حال برای دیگران فاقد حجیت است؛ زیرا خبری حجت است که شخص از امام نقل کند.
و در ادامه می نویسد:
بنابر فرض که این مکاشفات درست نقل شده باشند و خالی از شوائب بوده باشند، هیچ تعارضی با آنچه که گفتیم، ندارد؛ زیرادرزمانی که آنها این مسائل رادیده بودند،زمانی بودکه قمه‏زنی ممنوع نشده بود...
به عنوان مثال، تا زمانی که قبله تغییر نکرده بود، تمام آثار و برکات نماز، متعلق به نمازی بود که به سمت بیت المقدس خوانده می‏شد. اما بعد از تغییر قبله اگر کسی ده سال هم به طرف بیت المقدس نماز بخواند، هیچ فایده‏ای نخواهد داشت و نمی‏توان گفت که آقا! شهدای بدر که دارای فلان درجات بودند، به سوی بیت‏المقدس نماز خوانده اند و به آن درجات رسیده‏اند!
در بخش پایانی نیز به بیان فتاوای مراجع فعلی درباره قمه‏زنی پرداخته شده است.
این کتاب توسط انتشارات «پاسدار اسلام»، در 388 صفحه و در قطع وزیری، در زمستان سال 85 انتشار یافته است.

خون موعود
دو فصل ابتدایی این کتاب، گزیده‏ای است از کتاب ارزشمند البکاء للحسین، نوشته حضرت آیت‏الله میرجهانی. فصل سوم نیز حاوی 130 پرسش و پاسخ در مسائل روز و مورد ابتلای جوانان در مباحث مختلف فقهی، کلامی، عرفانی و تاریخی درباره شخصیت امام حسین(ع) وقایع کربلا و عزاداری از حضرت آیت الله العظمی مظاهری می باشد. به عنوان مثال، در این مجموعه می خوانیم:
آیااصل عزاداری وسوگواری برای ائمه هدی(ع)وامام حسین(ع) موردتأیید شرع مقدس می باشد یا خیر؟
ـ عزاداری برای حضرت سیدالشهدا (ارواحنا فداه) از افضل اعمال و قربات الهی است، بلکه واجب کفایی است و مورد تأیید نبی اکرم (ص) و حضرات ائمه هدی(ع) بوده است.
آیا جلسات عزاداری به شکل کنونی؛ زنجیر زدن، سینه زنی، دسته عزاداری و... بدعت در دین رسول الله نیست؟
ـ خیر، بدعت نیست؛ عزاداری به شکل متعارف و به تعبیر مرحوم استاد بزرگوار و عظیم الشأن، حضرت امام(ره)، عزاداری به شیوه سنتی از افضل اعمال و قربات الهی و مورد تأکید اکید پیامبر عظیم الشأن و حضرات ائمه هدی(ع) می‏باشد.
آیا اصل قمه زدن (یعنی تیغ بر سر زدن و جاری کردن خون) بنفسه مورد جواز شرع مقدس می باشد؟
ـظاهراً مصداق عزاداری نیست؛ ولی در وضع فعلی، انجام این عمل جایز نیست.
علاوه بر اینگونه سؤالات، مسائلی از قبیل اهداف و کیفیت قیام اباعبدالله(ع)، نحوه خواندن زیارت عاشورا، برکات تربت سیدالشهدا و مسائل متفرقه مجالس عزاداری از جمله وظیفه بانیان و شرکت کنندگان در مجالس عزا، برهنه شدن و هروله در زمان سینه زنی، استفاده از آلات موسیقی در مجالس اهل بیت(ع)، روضه های بدون سند، مجالس مخصوص بانوان و... نیز از زبان حضرت آیت الله العظمی مظاهری پاسخ داده شده است.
چاپ دوم این کتاب در قطع و شکل و قالبی بسیار جذاب، در 144 صفحه، توسط انتشارات «شهید حسین فهمیده» اصفهان در زمستان 84 منتشر شده است.

تراژدی کربلا، مطالعه جامعه شناختی گفتمان شیعه
این کتاب که نام اصلی آن تراجیدیا کربلاء، سوسیولوجیا الخطاب الشیعی است، توسط ابراهیم الحیدری ـ محقق و جامعه‏شناس عراقی ـ نوشته شده و توسط انتشارات «دارالکتاب اسلامی» منتشر شده است، حاوی سیر نسبتاً جامعی از مباحث تاریخی و جامعه‏شناختی درباره عزاداری، خصوصاً در کشور عراق است. در بخشی از این کتاب آمده است:
عادات و رسوم سنتی از نگاه روانشناسی اجتماعی برانگیزاننده نوعی شور و هیجان صوفیانه بوده که به‏طور ناخودآگاه موجب پالایش روان از فشار و سرکوبهای تراکم یافته و احساس گناه و خطاکاری می‏گردد. این فرآیند پالایشی، همواره در خلال یک رفتار جمعی و در فضای یک احساس ناخودآگاه مشترک تحقق می یابد...
این انتقام درونی، گاه از روی آگاهی صورت می پذیرد که نوعی احساس کاذب و غیرواقعی است. احساس ظلم و ذلت نیز گاه انسان را به انتقام از خویشتن به جای انتقام از ستمگران قدرتمند وامی دارد؛ این فرآیند معکوس، ناشی از حالت ضعف درونی و ناتوانی در مقابله با ظلم است...
در قسمت دیگری از این کتاب آمده است:
نهضت امام حسین از اهدافی انقلابی و مفاهیمی بلند و ابعادی انسانی برخوردار است.این نهضت بزرگ به وسیله برخی مردم از درون تهی شده و تنها به برخی مراسم و مجاس اندوهبار محدود شده است. شکنجه بدن و اعمال خشونت علیه خویش به روشی کاملاً عقب مانده و زیانبار، از جمله این مراسمها است. در همین حال، ملت عراق در اثر شکافهای درونی و عجز و عقب ماندگی در بدترین وضعیت و شدیدترین مصیبت قرار دارند.
بنابراین اگر ما به دنبال حرکت در راه امام حسین و تأسی از اهداف بلند وانقلابی آن حضرت هستیم، باید همچون او به شخصیت انسانی احترام گذاشته و از کرامت انسان دفاع کنیم و در برابر هرگونه ذلت، خواری و عقب‏گرد به شدت مقابله و مبارزه کنیم.
یکی از نقاط قوت این کتاب، همانگونه قبلاً نیز اشاره شد، بررسی سیر تاریخی ورود بسیاری از انحرافات به عزاداری است که در کتاب حاضر (دست پنهان) نیز از آنها استفاده شده است.

عاشورا، عزاداری، تحریفات
این کتاب که جمع آوری ارزشمندی از کتابهای علمای معاصر و مقالات صاحبنظران در بحث عزاداری عاشوراست.فرصتی است برای آنان که میخواهنددیدگاههای کارشناسانه دینی دربحث مبانی و ریشه های تحریفات ردعزای حسینی رادرکنار نظرات صاحبنظران جامعه شناسی روز را در کنار هم بیابند.
ارائه کتب و آثاری از شهید مطهری (تحریفات و عوامل آن)، محمدرضا حکیمی (عاشورا، مظلومیتی مظاعف)، میرزا حسین نوری مازندرانی (صدق در مقتل خوانی)، علامه سید محسن امین (عزاداریهای نامشروع با ترجمه جلال آل احمد)، شیخ عباس قمی (اصلاح سوگواری) و دیگر کارشناسان دینی درکنار مقالاتی ارزشمند از دکتر سید محمد ثقفی (نقش مصلح دینی در خرافه زدایی)، محمد صحتی سردرودی (دستاویز قمه زنی و خرافه زدایی از عاشورا)، غلامرضا گلی زواره (از مرثیه تا تعزیه)، ناصر باقری بیدهندی (بایدها و نبایدهای عزاداری) و... 
در مقاله سوء استفاده از عزاداری از این کتاب می خوانیم:
برخی در اثر عدم تمییز میان این عادات و رسوم نادرست با مراسم سوگواری امام حسین(ع) به طور کلی از اندیشه اصلاح و پالایش این مراسم فارغ گشته و تلاشی برای ابداع عادات و رسومی سازگار با تحولات دنیای جدید بجای عادات و رسوم نادرست سابق ننمودند. اما دیگرانی که با آن عادات و رسوم نامعقول مخالف بودند «از جانب عامه مردم تحت فشار بوده و هرگونه موضع‏گیری خود را موجب از دست دادن جایگاه اجتماعی خویش می دیدند. زیرا غوغاسالاری عوام در اندک زمانی به شیوع تهمت هایی همچون بی ولایتی یا دشمنی با اهل بیت می انجامید... به همین دلیل، فقها غالباً از زاویه عناوین کلی فقه به این گونه قضایا نگریسته و به آثار و پیامدهای منفی آن عادات و رسوم در جامعه که چهره مذهب و دین را مخدوش میساخت توجه کمتری می نمودند...بر همین اساس،حکم به جواز آنهاصادر می کردند.»
نویسنده در ادامه، با نقل بخشی از مقاله المجالس الحسینیه، احیاء امر الاسلام فی خط اهل‏بیت(ع)(187)می نویسد: بسیاری از فقهای بزرگ همچون شیخ مرتضی انصاری بر این نظر بوده و مجروح ساختن بدن را با قمه یا قلاب های آهنی یا کتک زدن شدید خود را حرام و ضرر به نفس می شمردند.
در بخش دوم این کتاب، پنج مصاحبه مفصّل با علما و کارشناسان دینی آمده که در قالب این مصاحبه ها زوایایِ پنهانی از موضوع انحرافات عزاداری و حدود شرعیِ آن مورد بحث قرار گرفته است؛ مصاحبه هایی با آیات عظام و حجج اسلام محمدهادی معرفت، یوسفی غروی، سید ضیاء مرتضوی، نظری منفرد و... در این مجموعه ارزشمند که در 641 صفحه توسط انتشارات «صحیفه خرد» منتشر شده، ارائه گردیده است.

-----------------------

پانوشت‌ها و استنادات این بخش:

184 . بخشی از سخنرانی حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در حرم مطهر حضرت معصومه(سلام الله علیها)، نهم رمضان 1430
185. بیانات رهبر معظم انقلاب در سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا (سلام‏الله‏علیها) 14/4/86
186. اعیان الشیعه، چاپ بیروت، ج 10، ص 363
187. چاپ شده در مجله النور، ش 75، لندن، 1997 میلادی

این مطلب را از این آدرس نیز می توانید ببینید: http://abarcooh.blogfa.com/post-26.aspx

فصل چهارم ـ علل صدور فتوای عدم جواز قمه زنی از سوی علما 

اشاره ـ در این فصل، علل صدور فتوای حرمت از سوی مراجع عظام و علمای اعلام مورد بررسی قرار می‏گیرد؛ از این رو آنچه مبنای تنظیم و ترتیب ذکر فتاواست، علت صدور حکم (ذکر شده در متن فتوا) بوده است و نه شأن علمی آن بزرگواران؛ هر چند بسیاری از علمای دیگر نیز در خصوص منع قمه‏زنی فتواهایی داشتند که دستیابی به آنها، به دلیل عدم دسترسی کامل به منابع معتبر، ممکن نشد.

1. وهن بودن قمه زنی

الف ـ فتاوی مراجع تقلید
حضرت آیت الله العظمی خویی و شیخ جواد تبریزی (رحمهما الله) (75)
سؤال 1404: زنجیر زنی و قمه زنی از اموری است که در ماه محرم الحرام مشاهده می شود، چنانچه اینگونه اعمال اضرار به نفس بوده و یا موجب انتقاد و سوء برداشت بیگانگان گردد، انجام آنها چه حکمی دارد؟ (76)
آیت الله العظمی خوئی: چنانچه اینگونه اعمال موجب ضرری معتنا به (قابل توجه) گردد و یا مستلزم بی احترامی و اهانت شود ، جایز نمی باشد. (77)
آیت الله العظمی تبریزی: داخل بودن امور مذکور تحت عنوان جزعی که بجهت مصیبت سیدالشهداء(ع) مستحب می باشد، محل تأمل است. (78)
سؤال 1405: در مورد جواز زنجیر زنی و قمه زنی از شما سؤال شد ؛ فرمودید چنانچه اینگونه اعمال مضر به نفس بوده و یا موجب بی احترامی و اهانت شود جایز نمی باشد . اگر ممکن است توضیح بیشتری بفرمایید؟ (79)
آیت الله العظمی خوئی: ضرر معتنا به ( قابل توجه ) عبارت است از امری که وقوع آن ، قابل چشم پوشی نیست مانند هلاکت نفس یا بیماری که منجر به هلاکت نفس شود ، و منظور از هتک و توهین ، چیزی است که موجب خاری و سبکی مذهب در نظر عرف کج اندیش گردد. (80)
سوال : قمه زنی در عزاداریها از نظر شرعی چه صورت دارد؟ (81)
حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ جواد تبریزى(ره)
عزاداری باید طوری باشد که موجب وهن بر شیعه نباشد. 
حضرت آیت الله مکارم شیرازی:
اقامه عزای حسینی از افضل شعائر است ، ولی باید از آنچه به بدن ضرر می رساند یا مایه وهن مذهب است پرهیز کرد.
حضرت آیت الله العظمی خامنه‏ای
قمه‏زنى علاوه بر اینکه از نظر عرفى از مظاهر حزن و اندوه محسوب نمى‏شود و سابقه‏اى در عصر ائمه(ع) و زمان‏هاى بعد از آن ندارد و تأییدى هم به شکل خاص یا عام از معصوم (ع) در مورد آن نرسیده است، در زمان حاضر موجب وهن و بدنام شدن مذهب مى‏شود؛ بنابراین در هیچ حالتى جایز نیست. و چنانچه در این مورد نذرى وجود داشته باشد، نذر واجد شرایط صحّت و انعقاد نیست. (82)

علما و مراجع معظم تقلید، در این مسئله اجماع دارند که هر عملی که موجب «وهن (83)اسلام» ‏شود، حرام است و باید از آن خودداری کرد؛ (84) به عنوان نمونه به پاسخ فقها درباره استفتائی که در آن به بعضی رفتارهای وهن‏آمیز در عزاداری‏ها اشاره شده، توجه فرمایید؛ (85)
حضرت آیت الله بهجت:
اگر موجب وهن مقدسات شود، جایز نیست.

حضرت آیت الله سیستانی:
باید از کارهایی که عزاداری را خدشه‏دار می‏کند، اجتناب شود.
حضرت آیت الله فاضل لنکرانی:
هر عملی که موجب وهن مذهب شود، جایز نیست.
حضرت آیت الله صافی گلپایگانی:
در موردی که موجب وهن مذهب شود، از آن خودداری گردد.

ب ـ سایر علما
حضرت آیت الله علی مشکینی(ره)
بعد التسلیم و التحیه، امور مذکور فوق بنفسه در شرع اسلام مورد اشکال و بلکه بعضی از آنها ذاتا محرم است مسلمین باید از وارد کردن آنها در مراسم تعزیه حضرت حسین(علیه الصلاه و السلام) که یکی از عبادات است جدا خودداری نمایند علاوه آنکه عزاداری آن حضرت عمل عبادی سیاسی است پس باید از مخلوط شدن کارهایی که جنبه سیاسی آن را مخدوش و یا عنوان خرافیت و وهن اسلام می بخشد اجتناب نمود گذشته از اینها اعمال فوق مورد نهی مقام معظم ولایت امر مسلمین قرار گرفته و حکم معظم له واجب الاتباع است. خداوند بر ملت معتقد و هشیار و سیاست فهم ایران توفیق تبعیت در احکام الهی و عزاداری مورد رضایت حضرت بقیه الله عنایت فرماید. 

حضرت آیت الله شهید سید محمد صادق صدر(ره)
طبیعی است که در این گونه جاری کردن خون از سر، به صورت عمدی، نه استحبابی وجود دارد و نه مواسات و همدردی با اهل بیت(ع)، در آن دیده می¬شود. همچنان که هیچ یک از علمایی که من می¬شناسم، اعتقاد به حلیّت این عمل ندارند و حتی در صورتی که ما این اعمال را به حکم اولی نیز مباح تصور کنیم، باز هم به خاطر آنکه باعث وهن و توهین به مذهب شده و شیعیان را به وحشی¬گری و بدعت¬گذاری متهم می کنند، حرام می باشد؛ این در حالی است که ائمه(ع) همواره ما را بر ترک کردن اعمالی که موجب زشت نشان دادن اهل‏بیت(ع) می‏شود، توصیه نموده و می‏فرمودند: «شیعتنا کُونُوا لَنَا زَیْناً وَ لَا تَکُونُوا عَلَیْنَا شَیْناً.» (86)
حضرت آیت الله جوادی آملی 
چیزی که مایه وهن اسلام و پایه هتک حرمت عزاداری است، جایز نیست، انتظار می رود از قمه زنی و مانند آن پرهیز شود. 

حضرت آیت الله مهدی روحانی(ره)
چون اعمال شیعه و پیروان اهل بیت(ع)، مورد توجه و مداقه است. باید از امور یاد شده که باعث وهن مذهب است، جداً اجتناب کرد؛ علاوه بر این¬که ولی امر مسلمین از این امر نهی فرموده و اطاعت معظم له واجب است. 7 محرم 1415

حضرت آیت الله ابراهیم امینی
بسمه تعالی
با اینکه عزاداری برای سرور شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) یک عبادت و موجب تقرب به خداوند سبحان است و ائمه معصومین(ع) در این باره تاکید دارند، لیکن بر علاقه مندان به اهل بیت واجب است از انجام امور فوق اجتناب نمایند؛ زیرا اولا امور مذکور در بین عرف مردم به عنوان عزاداری مرسوم نیست و حکم به استحباب و مشروعیت آنها بدون وجه است. ثانیا در اوضاع و شرایط کنونی جهان امور مذکور از خرافات به شمار می‏رود و موجب وهن شیعه می‏باشد. و ثالثا مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای دامت براکاته از انجام این قبیل امور نهی شدید فرموده اند و اطاعت از معظم له بر همه شیعیان و پیروان ولایت فقیه لازم و مخالفت با آن حرام است بدین جهت از عموم شیعیان انتظار می رودکه در انجام مراسم عزاداری از این قبیل امور اجتناب نمایند خدا ما را از شیعیان راستین امام حسین(ع) قرار دهد.

حضرت آیت الله ملکوتی
عزاداری حضرت سید الشهداء سبط رسول‏الله(ص) باید لایق و شایسته به آن امام بزرگوار باشد و موجب وهن و تضعیف اسلام ومذهب تشیع نباشد بلکه مثل قیام آن حضرت باعث بقاء و عزت اسلام و مسلمانان بوده و عاری و منزه از هرگونه بدعت و خرافات باشد.
حضرت آیت الله مقتدایی
با استقرار جمهوری اسلامی ایران و تشکیل حکومت اسلامی بر اساس قرآن و وحی توجه همه ملت‎ها و دولت‏ها به اسلام جلب و احکام نورانی و مترقی اسلام مورد مداقه صاحب نظران قرار گرفته و می رود تا همانند خورشیدی تابان در سطح جهان بسط پیدا کند؛ لذا دشمنان اسلام که حیثیت و موجودی خود را در خطر می‏بینند، در مقام هستند به هر وسیله و بهانه اسلام را ملکوک و خدشه دار نمایند. از این جهت اموری که امروز موجب وهن به اسلام و تضعیف عقاید مسلمین می گردد، شرعا حرام و مسلمین باید از آنها خودداری نمایند علاوه بر این با تشخیص موضوع و اعلام حکم بر حرمت قمه زدن و نظائر آن از طرف رهبر معظم انقلاب و ولی امر مسلمین حضرت آیت الله خامنه ای دامت برکاته اطاعت از معظم له بر آحاد مسلمین لازم و 
تخلف از آن حرام است.
حضرت آیت الله محمدی گیلانی
هر چه که مایه وهن شریعت اسلام است، طبعا حرام و خصوصا اگر مورد نهی ولی امر مسلمین است، بر عموم اطاعت از آن واجب است.

حضرت آیت الله موسوی تبریزی
عزاداری روزهای محرم و صفر و زنده نگه داشتن قیام مقدس حسین بن علی(ع) از بهترین عبادات و قربات می باشد و هر عملی که موجب وهن اسلام و قیام مقدس حضرت اباعبدالله(ع) باشد، حرام است و اطاعت از حکم ولی امر مسلمین واجب و لازم است. 

2. غیر منطقی و غیر قابل پذیرش بودن

حضرت آیت الله العظمی فاضل لنکرانی(ره)
با توجه به گرایشى که نسبت به اسلام و تشیع بعد از پیروزى انقلاب اسلامى ایران در اکثر نقاط جهان پیدا شده، و ایران اسلامى به عنوان امّ القراى جهان اسلام شناخته مى شود، و اعمال و رفتار ملت ایران به عنوان الگو و بیانگر اسلام مطرح است، لازم است در رابطه با مسایل سوگوارى و عزادارى سالار شهیدان حضرت ابى عبدالله الحسین(ع) به گونه اى عمل شود که موجب گرایش بیشتر و علاقمندى شدیدتر به آن حضرت و هدف مقدس وى گردد. پیداست در این شرایط، مسئله قمه زدن نه تنها چنین نقشى ندارد، بلکه به علّت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچگونه توجیه قابل فهم مخالفین، نتیجه سوء بر آن مترتب خواهد شد. لذا لازم است شیعیان علاقمند به مکتب امام حسین(ع) از آن خوددارى کنند. و چنانچه در این مورد نذرى وجود داشته باشد، نذر واجد شرایط صحّت و انعقاد نیست. (87)
حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی
از آنجا که مکتب سالار شهیدان حضرت ابی عبد الله(ع)، مکتب امر به معروف و نهی از منکر و چشمه جوشان ارزش‏های اسلامی است و تاریخ خونبار عاشورا همیشه با آفریدن حماسه ها و موج ها و با به حرکت در آوردن احساسات و عواطف، الهام بخش کلیه نهضت ها و قیام هایی که علیه ظالمان و جباران روزگار صورت گرفته، بوده است و همواره مجاهیدین اسلام با قیام هایی که علیه ظلم و ستم بجا آورده اند ( که نمونه آنرا در زمان خود دیدیم )نام حسین بر لب و اشک حسینی بر لب و هوای کربلا و عاشورا در سر داشتند تا موفق شدند که پیروزی خون بر شمشیر ثابت و بیان بلند حضرت رسول اکرم(ص) حسین منی و انا من حسین را معنا کنند و ایام محرم و عاشورا را همیشه زنده کنند این خاطره به جوش آورنده خون‏هایی است که در دل علاقه مندان این مکتب موج می زند. لذا لازم است مخصوصا در جهان کنونی که دشمنان اسلام از اسلام سیلی خورده و منافع نامشروع خود را از دست رفته می بینند، در فکر انتقام گرفتن از اسلام ناب محمدی هستند، مراسم عزاداری کار زینبی می کند یعنی با منطق اسلام توام و از هرگونه حرکتی که این دین مقدس را بی منطق قلمداد نماید، منزه باشد و عزاداران محترم و متعهد به جای اینکه قمه را فرق خود بکوبند در فکر آن باشند، قمه را بر سر دشمنان اسلام که اراضی آنان را اشغال و در فکر تضعیف آنان می باشند و منابع آنان را غارت و بالاخره هر روزی با ترفند جدیدی حیات اسلامی آنان را به مخاطره می اندازند، بکوبند. (88)

علاوه بر این، حضرات آیات، مکارم شیرازی و احمدی میانجی نیز در فتوای خود ، مبنی بر حرمت قمه زنی، به این دلیل (غیر منطقی و غیر قابل پذیرش بودن) اشاره کرده اند؛ به متن فتوای ایشان در بخش‏های دیگر همین فصل مراجعه نمایید.

3. عدم وجود سند شرعی برای قمه‏زنی و خرافی و بدعت بودن آن

الف ـ فتاوی مراجع تقلید
آیت الله العظمی شیخ جواد تبریزی(ره)
در این مسئله، به ارائه سه فتوا از ایشان می پردازیم که از کنار هم قرار گرفتن آنها، نظر فقهی معظم له، کاملاً موضوع را روشن می‏گردد:
مجالس عزاداری برای تعظیم شعائر اسلامی است و باید به صورتی واقع شود که تعظیم معصومین(ع) بالاخص ابی عبد الله الحسین (ع) و اظهار جزع و حزن و شیون بر مصائب وارده باشد. (89)
عزاداری برای ائمه(ع) و سید الشهداء (ع) اگر عنوان جزع صدق کند مستحب است و اگر از عنوان جزع خارج شود استحباب ندارد. (90)

ترجمه فتوا: داخل کردن قمه زنی در قضیه جزع بر سیدالشهداء(ع) و اهل بیت و اصحاب ایشان(سلام الله علیهم اجمعین) محرز نیست. پس سزاوار است مؤمنین، به کارهایی اقدام کنند که دخول آن در جزع، محرز است؛ مانند گریه کردن و لطمه زدن بر سینه‏[سینه زنی] و اقامه دسته‏های عزاداری و ظاهر شدن در اماکن عمومی؛ به قدر توان عزاداران. 
خداوند شما را در راه خدمت به اهل بیت(ع) توفیق دهد و خداوند جزای خیر، در دنیا و آخرت به شما عطا فرماید؛ وخداوند توفیق‏دهنده است. 

حضرت آیت الله العظمی صالحی مازندرانی(ره)
باسمه العلیم. از منابع فقه چه لبّیه و چه لفظیّه بالخصوص او بالاطلاق او العموم جواز و اباحه قمه‏زنى فضلا از رجحان آن در مراسم عزادارى سالار شهیدان امام حسین(ع) مستفاد نمى‏گردد، بلکه مقتضاى ادلّه و عناوین ثانویّه، حرمت و عدم جواز است. لذا اجتناب از آن واجب و لازم است. برادران ایمانى مى‏دانند که قمه را باید بر فرق قمه‏کشان خائن و قداره بندان جانى زد.
محرم الحرام 1415 ـ خرداد 1373

ب ـ سایر علما
شهید آیت الله مرتضی مطهری(ره)
قمه زنی در شرایط فعلی هیچ دلیل عقلی و نقلی بر آن نداریم و یکی از مصادیق بارز تحریف محسوب می گردد و حداقل اینکه در زمان فعلی، باعث زیر سوال رفتن تشیع می گردد. از برنامه هایی که هیچ ارتباطی با اهداف امام حسین(ع) ندارد، تیغ، قمه و قفل زدن است. قمه زدن هم همین طور است؛ این کار، کار غلطی است. یک عده قمه ها را بگیرند، به سرهای خودشان بزنند و خون ها را بریزند که چه شود؟ کجای این حرکت، عزاداری است؟ (91)
حضرت آیت الله احمدی میانجی(ره)
عملی که موجب وهن مذهب شود جایز نیست همانطور که فرموده اند و اگر فقهاء عظام (رحمه الله علیهم اجمعین) گاهی در فتاوی بشرط عدم ضرر به نفس تجویز نموده اند، قطع نظر از عنوان وهن مذهب بوده است و همچنین کارهایی که به نحوی عقیده شیعه در دنیا معرفی می شود ولو اینکه عامل چنین قصدی ندارد باز به عنوان بدعت حرام می شود، علاوه بعد از حکم ولی امر مسلمین دیگر جای این سوال نیست و اطاعت معظم له واجب است.

حضرت آیت الله محمد ابراهیم جنّاتی
از انجام این کارهای ناشایست، وهن آور، نسنجیده و خرافی که در مبانی فقهی و پایه های شناخت احکام شرعی ریشه ندارد و موجب لکه دار شدن چهره برجسته و درخشان دین و تشیع است، پرهیز شود.
حضرت آیت الله سید جعفر کریمی
ان الحسین مصباح الهدی و سفینه النجاه السلام علی الحسین و علی علی بن الحسین و علی اولاد الحسین و علی اصحاب الحسین 
اقامه عزای حضرت سید الشهداء ابی عبدالله الحسین(ع) و یاران و اصحاب باوفایش(ع) از اعظم قربات الی الله تعالی است ولی انجام اموری مانند قمه زنی و قفل بستن به بدن و خراشیدن و خون آلود کردن سر و صورت وسینه خیز رفتن برای زیارت و امثال آن بنام و عنوان عزاداری با توجه به اینکه هیچ گونه تایید و اشاره ای در رابطه با این گونه امور از سوی ائمه معصومین(ع) ویا از سوی اصحاب و حواریین آنان نرسیده است و سابقه از آن از فقهاء عظام اقدمین (رضوان الله تعالی علیهم) بدست نیامده است و در زمان حاضر موجب وهن مذهب حق در انظار عموم و سبب اتهام فرقه ناجیه اثنا عشریه به خرافه گرائی است به هیچ وجه صورت شرعی ندارد بعلاوه با عنایت به اظهار نظر فقیهانه مقام معظم رهبری؛ حضرت آیت الله خامنه‏ای(مد ظله الوارف) در این رابطه، پرداختن به امور فوق الاشاره به بهانه و عنوان عزاداری ومخالفت با نظرلازم الاتباع حضرت ولی امر مسلمین(مد ظله) دراین باره شرعاً حرام و موجب استحقاق عقاب است. 

علاوه بر این، حضرات آیات: علامه سید محسن امین عاملی ، محمد یزدی ومسلم ملکوتی نیز در فتوای خود مبنی بر حرمت قمه زنی، به این دلیل (خرافی و بدعت بودن قمه‏زنی و عدم وجود سند شرعی برای آن) اشاره کرده اند ؛ به متن فتوای ایشان در بخش‏‏های دیگر همین فصل مراجعه نمائید.

4. اضرار و ایذاء

الف ـ فتاوی مراجع تقلید
حضرت آیت الله العظمی خویی(ره)
اگر قمه‏زنی و زنجیر زنی با قلاب‏های فلزی که در ماه محرم انجام می‏گیرد، منجر به ضرر و زیان قابل توجهی شده و یا هتک، تمسخر و توهین به دین و مذهب را به دنبال آورد، جایز نیست. (92)
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
بر عزاداران عزیز لازم است از کارهایی که موجب وهن مذهب می‏گردد و یا آسیبی به بدن آنها وارد می‏کند، خودداری کنند. (93)
ب ـ سایر علما
آیت الله علامه سید محسن امین عاملى(ره)
قمه‏زنى و اعمالى دیگر از این قبیل در مراسم عزادارى حسینى به حکم عقل و شرع حرام است و زخمى ساختن سر، که نه سود دنیوى دارد و نه اجر اخروى، ایذاء نفس است که خود در شرع حرام است و در مقابل این عمل، شیعه‏ى اهل بیت را در انظار مردم مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشى قلمداد مى‏کنند و شکى نیست که این اعمال ناشى از وساوس شیاطین بوده و موجب رضایت‏خدا و پیامبر و اهل بیت اطهار نیست و البته تغییر نام این اعمال در ماهیت و حکم شرعى آن که حرمت است، تغییرى نمى‏دهد. (94)
حضرت آیت الله شیخ محمد حسین کاشف الغطاء(ره)
اگر بخواهیم موافق قواعد فقهی و استنباط احکام شرعی در مورد مسئله لطمه به صورت زدن و اعمالی از این قبیل همچون قمه زنی و... که در این روزگار جریان دارند، نظر دهیم، به چیزی جز حرمت دست نیافته و چاره ای جز فتوا به منع و تحریم آنها نخواهیم داشت؛ زیرا هیچ مخصّصی که بتواند عمومات حرمت اضرار و ایذاء به بدن و حرمت به خطر انداختن جان انسانی را دراین موارد تخصیص زده باشد، وجود نداشته و دلیلی نداریم که بتوان این موارد را از حکم به حرمت خارج نمود... این درحالی است که بیشتر اشخاصی که این کارها را انجام می‏دهند، بیشتر از روی تظاهر، ریا، تعصّب و تملّق به عمل می آورند، بی آن که قصدی درست و نیت صالحی داشته باشند. که از این جهت نیز خالی از اشکال نبوده، بلکه حرام بودن آن به خاطر برخی از دلایل زمانی و مکانی مضاعف خواهد بود. (95)
آیت الله سید محمود شاهرودی
بدون شک برپایی مراسم عزاداری و سوگواری نسبت به ائمه اطهار و اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، خصوصا در مصیبت جانسوزحضرت ابی عبدالله الحسین(ع) امری مهم و بلکه یکی از فرائض و واجبات کفائی است، لیکن در کیفیت برگزاری مراسم وشیوه های آن بایستی سه شرط را مد نظر قرار داد:
1 ـ آنکه موجب ضرر به شخص برگزار کننده و یا دیگران نشود و این شرط را هر مکلفی می تواند تشخیص دهد
2 ـ آنکه موجب وهن دین و مکتب تشیع و یا جامعه اسلامی و یا نظام مقدس جمهوری اسلامی نباشد؛ زیرا که وهن هریک از آنها از اعظم محرمات و کبائر است و تشخیص این امر از اختیارات ولی امر مسلمین است؛ بدان معنی که اگر در شرائط خاصی ولی امر مسلمین چنین تشخیص بدهد که شیوه بخصوص بر خلاف مصلحت جامعه اسلامی و یا موجب وهن و ضربه زدن به دین و یا نظام مقدس جمهوری اسلامی است و بر اساس آن از برگزاری آن منع نماید، تبعیت از ایشان بر همگان واجب است و در این رابطه آحاد مکلفین نمی توانند از نظر شخصی خود تبعیت کنند. 
3 ـآنکه متناسب با روح اسلام و ارزش‏های متعالی مکتب اهل بیت عصمت و طهارت(ع) باشد و با احکام و تعالی حقه آنان منافات نداشته باشد.
قم، 4/محرم الحرام/ 1415
سید محمود شاهرودی

5. لزوم تبعیت از حکم ولیّ فقیه در حرمت قمه زنی

الف ـ فتاوی مراجع تقلید
حضرت آیت الله العظمی اراکی(ره)
دستور ولی امر مسلمین مبنی بر جلوگیری از اعمال خرافی درعزاداری محرم لازم الاطاعه است . پیروی از سخنان ایشان در مورد این‏گونه اعمال خرافی که موجب وهن دین و مذهب و بهره‏برداری سوء دشمنان اسلام می‏گردد، بنا به اعلام ولی امر مسلمین که آگاه به مصلحت اسلام و کشور هستند، لازم و ضروری است. (96) 
حضرت آیت الله سید کاظم حائری
اولاً ما شاهد آنیم که قمه‏زنی و بعضی اعمال شبیه به آن، ذاتاً موجب تخریب وجهه اسلام و تشیع گشته‏اند و دشمنان کافر نیز در زمان حاضر برای آسیب واردکردن به ما در اینگونه اعمال تکیه نموده، تا دین ما را دین خرافه و وحشی‏گری معرفی نمایند.
و ثانیاً چه ما چنین دیدی را نسبت به قمه‏زنی به دست آورده باشیم یا نه، باید از اوامر ولی امر مسلمین، حضرت آیت‏الله خامنه‏ای(حفظه‏الله) در این مورد اطاعت کنیم؛ زیرا ایشان در این مورد موضع‏گیری صریح و روشنی نموده‏اند که دیگر هیچگونه عذری را برای مخالفت باقی نمی‏گذارد و بر تمامی مسلمین واجب است که از دستورات ایشان اطاعت نمایند؛ چه کسانی که با ایشان در فتوا هم نظرند و یا از ایشان تقلید می‏کنند و چه کسانی که در این فتوا با ایشان هم نظر نبوده و یا از کس دیگری تقلید کنند؛ در هر صورت بر همه مسلمین واجب است از ایشان به خاطر ولی امر بودن‏شان تبعیت کنند. (97)

حضرت آیت الله حسین مظاهری
سؤال: قمه زدن از نظر فقهی چه حکمی دارد؟
چون ولایت فقیه نهی از آن کرده‏اند، همه باید از این کار پرهیز کنند؛ گرچه مقلّد کسی باشند که جایز بداند. (98)
ب ـ سایر علما
حضرت آیت الله محمد مؤمن
اطاعت احکام ولی‏فقیه واجب است.

حضرت آیت الله راستی کاشانی 
«بعد الحمد و الصواه ، اقامه عزای حضرت ابی عبدلله الحسین سید الشهداء(ع) از افضل قربات الی الله تعالی و موجب تجدید حیات اسلام و ایمان است و بر مومنین است هرچه با شکوه تر آن را برگزار نمایند و از هر امری که موجب وهن اسلام و دست آویزدشمنان اسلام است اجتناب کنند امروز که روز حاکمیت اسلام است و رهبر عظیم الشان انقلاب ولی امر مسلمین حضرت آیت الله خامنه ای (دام ظله العالی) از قمه زدن و نظایر آن نهی فرموده اند و استکبار جهانی از هیچ توظئه ای علیه اسلام و امت اسلام و ایجاد تفرقه در صفوف مسلمین فرو گذار نمی کند بر همه مومنین واجب است از اینگونه اموراجتناب کنند و با پیروی از رهبری و وحدت کلمه دشمنان اسلام و مسلمین را مایوس گردانند خداوند متعال همه را از عزاداران اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و انصار حضرت ولی الله اعظم امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قرار دهد.
حضرت آیت الله شرعی
مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه‏ای (مدظله العالی) حماسه عاشورای حسینی را یکی از شاخص های قوی و توانمند مبارزات اصیل شیعی می دانند و به استناد تاریخ ثبت شده و متقن کربلا و روایات رسیده از معصومین(صلوات الله علیهم اجمعین) اقامه عزای سالار شهیدان را ازافضل قربات دانسته و تاکید شدید بر آن دارند. ایشان می فرمایند که حرکت های سنتی عاشورا می بایست بیانگر و تقویت کننده پیام جهاد ایثار شهادت و ترجمان اسلام و مکتب باشد. قمه‏زنی و قفل زنی و ... یک فرآیند ناموزون و ناهماهنگ با آن اهداف اصیل و ارزش‏های عظمی است که موجب وهن مکتب عاشورایی است. در این ارتباط بر آحاد عزاداران و عاشوراییان واجب است فرمان و حکم ولی امرمسلمین جهان را اطاعت نمایند. بدیهی است سهل‏انگاری و عدم اطاعت، مبغوض حضرت حق تعالی است.
حضرت آیت الله سید محسن خرازی
در موارد فوق الذکر اطاعت و پیروی از ولی‏فقیه و حاکم اسلامی لازم و واجب است.
حضرت آیت الله ابوالقاسم خزعلی
آنچه رئیس مسلمین بفرماید، لازم الاتباع است، چون هم از فقه و هم از اوضاع جهانی اطلاع دارد و سلیقه های شخصی را باید کنار گذاشت. توفیق همه مسلمین را از خداوند متعال خواستارم. 8/3/1374
حضرت آیت الله محمد یزدی
بسیاری از مذکورات خلاف شرع بیّن و حرام است و برخی جزء بدع یا موجب وهن مذهب و تضعیف اسلام است. گذشته از آن‏که اطاعت از حکم ولی امر مسلمین؛ حضرت آیت الله خامنه ای بر همه واجب و لازم است و تخلف از آن معصیت و گناه است و متخلف معاقب خواهد بود و نظر دیگر نمی تواند حکم ولی امر را جایز التخلف کند. چه آن‏که حق حکم منحصر به ولی امربالفعل است و فتوی ناقض حکم نیست خداوند توفیق خدمت واطاعت عنایت فرماید. (99)
حضرت آیه الله علی اکبر مسعودی خمینی
اوامر ولی‏فقیه لازم الاتباع و احکام صادره واجب الاطاعه می باشد؛ لذا بر مومنین واجب است از امور مذکوره جدا خودداری کنند.(100) 27 ذی الحجه 1415
حضرت آیت الله استادی
با توجه به بیانات مقام معظم رهبری(دامت برکاته) لازم است ارادتمندان به حضرت ابی عبدالله الحسین(ع) در مراسم عزاداری از شیوه هایی استفاده کنند که تعظیم شعائر الله باشد و از کارهایی که به فرموده معظم له موجب وهن مذهب است جدا خودداری نمایند. امید است همگی مورد لطف و عنایت حضرت سیدالشهداء(ع) باشیم.»
حضرت آیت الله محسن حرم پناهی
اطاعت از احکام ولی‏فقیه واجب است.

حضرت آیت الله احمد جنتی:
برماست که عزت شیعه را حفظ کنیم. آنچه بهانه به دست دشمن دهد و مایه وهن پیروان علی(ع) گردد، گناه است. اطاعت از مقام ولایت نیز واجب است. قدرت ولی امر مسلمین باید حفظ شود تا اسلام عزیز بماند. 8/3/1374 
آیت الله احمد آذری قمی
بسمه تعالی 
آنچه را که معظم له موجب وهن به مذهب تشخیص داده اند و در سؤال به آن تصریح شده است به عنوان حکم ولی فقیه حرام و سرپیچی از اطاعت مقام معظم رهبری،گناه کبیره و موجب ضعف حکومت مقدس اسلامی است و به نذرهایی که قبلاً انجام گرفته وفا واجب نیست ، بلکه حرام است.

حضرت آیت الله حسن تهرانی
در وضع کنونی، اموری که از مذکورات موجب وهن مذهب شیعه است، جایز نیست و اطاعت از حکم مقام معظم رهبری در این باره لازم است.
حضرت آیت الله عباس محفوظی
اقامه عزای حسین بن علی‘ از افضل طاعات است و از آنچه که موجب وهن است باید پرهیز شود و اطاعت ولی امر مسلمین لازم است. 
حضرت آیت الله سید محمد ابطحی
اقامه عزاداری سید مظلومان از افضل طاعات است و از کارهایی که موجب وهن مذهب است، باید اجتناب شود و آنچه که ولی‏فقیه دستور دادند واجب الاتباع می‏باشد.
حضرت آیت الله بنی فضل(ره)
گاهی مصلحت اسلام و مسلمین ایجاب می‏کند که اهم فرائض الهی، مثل حج تعطیل شود؛ کما اینکه در دوران مرجعیت مرحوم آیت‏الله العظمی آقای سید ابوالحسن اصفهانی(ره) یک نفر شیعه را در حجاز بدون جهت کشته بودند، آقای اصفهانی در آن سال حج را تحریم کرد. یا بعد از حادثه جمعه سیاه و خونین مکه، به دستور حضرت امام(ره)، حج تعطیل شد... و اما تیغ زدن به سر در روز عاشورا، اولاً در شرع مقدس اسلام، دلیلی؛ حتی یک روایت ضعیف بر مشروعیت آن نداریم و ثانیاً در دوران نظام جمهوری اسلامی، تمامی دشمنان اسلام کمر همّت بسته اند تا نگذارند ارزش ها و نقاط قوت این نظام به دنیا معرفی شود و شب و روز تلاش می کنند به تشنگان علم و معرفت، مخصوصا در دانشگاه های دنیا، نظام اسلامی را با «دستجات تیغ به‏سرها» معرفی کرده و در اذهان آنان که می خواهند از آثار پی به حقیقت ببرند، جلوه دهند؛ که اینها پیروان قیام عاشورا هستند. روی همین اصل رهبر معظم انقلاب، حضرت آیه الله خامنه‏ای (مدظله العالی) با کمال قاطعیّت موضع خود را درباره آن اعلام و عظمت و قداست قیام آقا امام حسین (ع) را در حد عالی بیان فرمودند. (101)

علاوه بر این، حضرات آیات مقتدائی، محمدی گیلانی، موسوی تبریزی، مهدی روحانی، علی احمدی، ابراهیم امینی، احمدی میانجی، سید محمود شاهرودی و علی مشکینی نیز در فتوای خود مبنی بر حرمت قمه زنی، به این دلیل ( لزوم تبعیت از حکم ولی فقیه) اشاره کرده اند؛ به متن فتوای ایشان در بخش‏های دیگر همین فصل مراجعه نمایید.

--------------------------

پانوشت های این بخش:

75 صراط النجاه (للخوئی مع حواشی التبریزی)، ج‏2، ص 445
.76 سؤال 1404: ضرب السلاسل و التطبیر من العلامات التی نراها فی شهر «محرّم الحرام» فإذا کان هذا العمل مضرا بالنفس، و مثیرا لانتقاد الآخرین فما هو الحکم حینئذ؟
77 الخوئی: لا یجوز فیما إذا أوجب ضررا معتدا به، أو استلزم الهتک و التوهین، و اللَّه العالم
78 التبریزی: دخول ما ذکر فی الجزع المستحب لما أصاب سیّد الشهداء علیه السّلام محل تأمل.
79 سؤال 1405: سألناکم عن جواز ضرب السلاسل و التطبیر، فأجبتم بأنه لا یجوز فیما إذا أوجب ضررا معتدا به، أو استلزم الهتک و التوهین، فما معنى جوابکم تفصیلا؟
80الخوئی: الضرر المعتد به هو الذی لا یتسامح بالوقوع فیه، کهلاک النفس أو المرض المشابه لمثله، و الآخران ما یوجب الذل و الهوان للمذهب فی نظر العرف السائد، و اللَّه العالم.
81 دو پاسخی که در پی آمده، در جواب همین استفتاء ارائه شده است؛ سید محسن محمودی، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، جلد چها رم، ص 202
82 اجوبه الاستفتائات، س 1461
83 وهن، توهین و استهانه در منابع فقهی، مترادف با استخفاف و به معنی کاری است که موجب خفیف، حقیر شدن و اهانت گردد. (مجمع البحرین، ج 5، ص 42 ؛ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 1، ص 36، باب 2؛ ملا محسن فیض کاشانی، الوافی، ج 1، ص 61)
84. در روایات وارده و کتب فقهی به کرّات بر حرمت اهانت و استخفاف یکی از محترمات و ضروریات دینی مثل قرآن، اماکن مقدسه، احکام دینیّه و حتی افعالی که منجر به اهانت به مؤمن می شود ـ مثل غیبت، تمسخر و سبّ ـ تصریح شده است. (حسن بن آقا بزرگ موسوی بجنوردی، القوائد الفقهیه، ج 5، ص 293 و 294؛ سید عبد الفتاح بن علی حسینی مراغی، العناوین الفقهیه، ج 1، ص 556 و 557؛ دائره المعارف الفقه الاسلامی، موسوعه الفقه الاسلامی، ص 298 ـ295، باب استخفاف)
در کتب فقهی علمای عظام، حرمت وهن و استخفاف از طرق متعددی همچون آیات، روایات، حکم عقل، اجماع و ارتکاز ذهن متشرّعه اثبات گردیده(حسن بن آقا بزرگ موسوی بجنوردی، القوائد الفقهیه، ج 5، ص 303 ـ294؛ سید عبد الفتاح بن علی حسینی مراغی، العناوین الفقهیه، ج 1، ص562 ـ558؛ احمد بن محمد مهدی نراقی، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، ص 30) تا آنجا که حرمت آن را از ضروریات و مسلّمات دین دانسته اند؛ «أنّ من ضروریات الدین و مسلّماته و المرتکز عند المتشرعه هو حرمه الاستخفاف بمحترمات الدین و عدم جوازه.» (القواعد الفقهیه للبجنوردی، ج 5، ص 295 و 296)
85. این فتاوی در کتاب مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، جلد سوم، ص 33جواب استفتاء زیر ارائه شده است: در برخی مجالس عزاداری بعضی مداحان با الفاظ نامناسب به ائمه (علیهم السلام) خطاب می‏کنند، یا به عنوان عزاداری به صورت خود چنگ انداخته و یا زنجیر خاردار میزنند و بر بدن و لباس آنان خون جاری شده و لباس و بدن و منزل دیگران را نجس می‏کنند، از آنجایی که این‏گونه روشها در حال ترویج بوده و مجالس را از وزانت و معنویت تهی‏ساخته، چه بسا موجب وهن مقدسات می‏شود، تکلیف ما را در این‏باره روشن فرمایید.
86 . قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) أَوْصِنِی، فَقَالَ أُوصِیکَ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ... کُونُوا لَنَا زَیْناً وَ لَا تَکُونُوا عَلَیْنَا شَیْناً حَبِّبُونَا إِلَى النَّاسِ وَ لَا تُبَغِّضُونَا إِلَیْهِمْ فَجُرُّوا إِلَیْنَا کُلَّ مَوَدَّه وَ ادْفَعُوا عَنَّا کُلَّ شَرّ؛ کثیر بن علقمه گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم مرا نصیحت فرمایید. فرمود: تو را به تقواى الهى توصیه می‏کنم، و... و اینکه زینت و افتخار ما باشید نه مایه ننگ ما، با اعمالتان ما را در نزد مردم عزیز و محبوب گردانید و آنها را دشمن ما نسازید؛ همه دوستی‏ها را به سوى ما جلب و هر گونه قبیحی را از ما دفع کنید. (وسائل‏الشیعه، ج12،ص8)
87 جامع‏المسائل، ج 1، س 2173
88. استفتائات، ج 2، س 597
89. سید محسن محمودی، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، جلد چها رم، ص 34
.90 همان، ص 36
.91 شهید مرتضی مطهری، حوزه و روحانیت، ج 2، ص 173
92.، استفتاءات الامام الخویی، المسائل الشرعیه، العبادات؛ و الطریق النجاه، ج 2، ص 445
.93 پایگاه اینترنتی: www.makaremshirazi.org، ذیل کلمه قمه زنى
94. اعیان الشیعه، ج 10، ص 363
95. الفردوس الأعلاء، ص 22 ـ19
96. بنگرید به: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، پیرامون عزاداری عاشورا، ص 37
.97 سایت اینترنتی دفتر معظم له: www.alhaeri.com
98. به نقل از پایگاه اطلاع‏رسانیwww.almazaheri.ir
99. اصل دستخط این فتوا در کتاب قمه زنی سنت یا بدعت، نوشته مهدی مسائلی، چاپ ششم، نشر گلبن اصفهان، ص208 موجود است.
100 اصل دستخط این فتوا در کتاب قمه زنی سنت یا بدعت، ص209 موجود است.
101. مهدی مسائلی، قمه زنی سنت یا بدعت؟، چاپ ششم، نشرگلبن اصفهان، ص230

همین مطلب را در این آدرس هم می توانید ببینید: http://abarcooh.blogfa.com/post-26.aspx

فصل سوم ـ سیر تاریخی مقابله علما با انحرافات عزاداری

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): یَحْمِلُ هَذَا الدِّینَ فِی کُلِّ قَرْنٍ عُدُولٌ یَنْفُونَ عَنْهُ تَأْوِیلَ الْمُبْطِلِینَ وَ تَحْرِیفَ الْغَالِینَ وَ انْتِحَالَ الْجَاهِلِینَ کَمَا یَنْفِی الْکِیرُ خَبَثَ الْحَدِیدِ. (46)
پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: در هر قرنی، افراد عادلی پاسداری دین را به عهده می‏گیرند و تأویل اهل باطل و تحریف غلوکنندگان و دروغ نادانان را از دین می‏زدایند؛ همان‏گونه که دمِ آهنگر، مواد زائد را از آهن می‏زداید.
گوهر یکدانه اقامه عزای ائمه هدی(ع) چون اکسیری حیات بخش، یکی از مهمترین کارکردها را در حفظ مکتب اهل‏بیت(ع) به عهده دارد؛ از این رو، علمای اعلام در حفظ و صیانت از این مجالس اهتمام تامّ داشته و کوشیده‏اند آن را از گزند انحرافات و تندروی‏ها محفوظ نگاه دارند.
در دوران معاصر نیز این رسالت حساس، مورد توجه و اهتمام زعمای حوزه علمیه قرارداشته، علمای روشن‏بین به سهم خود در زدودن آفاتی که از روی جهالت عوام و گاه با تحریک و توطئه معاندان، دامنگیر این محافل گرانقدر می‏شد، کوشیده‏اند. (47)
جریان مقابله علمای ربّانی با این انحرافات را در دوران معاصر، می‏توان در سه مقطع مورد بررسی و کنکاش قرار داد:
1. موج اول؛ مبارزه علامه سیدمحسن‏امین(ره) با انحرافات عملی در عزاداری و حمایت سید ابوالحسن ‏اصفهانی(ره) از نهضت ‏تنزیه؛
2. موج دوم؛ مقابله حضرت امام خمینی(ره) با قمه زنی و امثال آن؛
3. موج سوم؛ حکم حکومتی رهبر معظم انقلاب(مدظله‏العالی) در مورد قمه زنی و حمایت مراجع عظام و علما از آن.

1. موج اول؛ مبارزه علامه سیدمحسن‏امین(رحمه‏الله)

با انحرافات عملی در عزاداری و حمایت سید ابوالحسن ‏اصفهانی(قدس‏سره) از نهضت ‏تنزیه
مرحوم علامه سید محسن امین در کتاب خویش به نام التنزیه لأعمال الشبیه (48) با استدلال و برهان ثابت می‏کند قمه‏زنی و برخی دیگر از اعمال رایج در عزاداری امام حسین(ع) نه تنها ثوابی ندارد، بلکه از نظر شرع مقدس حرام است. در پی انتشار این اثر، که با هدف پاکسازی گردهمایی های مذهبی از بدعت ها و گمراهی ها انجام شد، مردم ناآگاه چنان در برابرش موضع گرفتند که برخی از دوستانش خطر «انقلاب عوام» را به وی گوشزد کردند. ایشان در این باره می گوید:
در برابر این رساله برخی از مردم برخاسته، هیاهو برپا ساختند و ناآگاهان را به هیجان آوردند... آنها در میان بخش گسترده ناآگاه جامعه چنین پخش کردند که فلانی [سید محسن امین] برپا داشتن عزای امام حسین (ع) را حرام کرده و علاوه بر این، مرا به خروج از دین متهم کردند. (49)
تبلیغات فراگیر درباره دانشمند مصلح دمشق، چنان مؤثر افتاد که حتی گروهی از گویندگان مذهبی در مسجدها او را گمراه معرفی کردند و برخی از مردم با گرو نهادن خانه خود و به دست آوردن اندکی پول، در جهاد نامقدس ضدّ سید محسن شرکت جستند. (50)
ولی از آنجا که حق با سید بود، بالاخره پیروز و سربلند شد. تا آنجا که پس از اندک زمانی، آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی ـ که در آن زمان مقام ریاست تامه و مرجعیت عامه را داشتند ـ به طرفداری از امین عاملی و کتاب بیداری‏بخش او فتوا صادر کرده و به صراحت گفت:
إن استعمال السیوف و السلاسل و الطبول و الابواق و مایجری الیوم أمثاله فی مواکب العزاء بیوم عاشورا انّما هو محرم و غیر شرعی؛ (51)
همانا استفاده از امثال شمشیر و زنجیر و طبل و بوق و امثال آنچه امروزه در دسته‏ها و مواکب عزاداری عاشورا رایج شده، قطعا حرام و غیر شرعی است. 
این فتوا نیز موجب اختلافات و سر و صدای شدیدی شد و برخی از وعاظ در سخنرانی های خود آیت الله اصفهانی را به سختی مورد انتقاد و حتی اهانت قراردادند؛ ولی وی هرگز حاضر نشد از فتوا و عقیده خود دست بردارد.
در بصره نیز آیت الله سید مهدی قزوینی به حمایت از علامه سید محسن امین برخاسته و در آثار خویش به انتقاد از قمه زنی پرداخت. (52) وی بر این اعتقاد بود که استفاده از آهن، یعنی زنجیر و قمه در مراسم عزاداری حدود یک قرن قبل و توسط مردمانی که تسلط زیادی به قوانین شریعت نداشتند، پدید آمده است. (53)
سیدحسن‏امین، فرزند علامه سیدمحسن‏امین، گزارشی جالب از این وقایع می‏دهد:
... در این راه، بزرگانی چون سید ابوالحسن اصفهانی و شیخ عبدالکریم جزائری و دیگران و جالب این است که گروهی از زهاد و عباد معروف نیز از او حمایت کردند. از آن جمله مرحوم شیخ علی قمی (54) معروف به زاهد و شیخ جعفر بدیری. (55) این فتوا نجف را به دو گروه تقسیم کرد؛ گروهی به طعنه آنان را «امویین» نامیدند ـ که همان طرفداران مرحوم امین بودند ـ و گروهی به نام «علویین» که همان مخالفین او بودند. (56) پس از یک سال از شروع سر و صداها مرحوم امین قصد سفر به عراق را نمود و با آن که بسیاری از دوستانش او را از سفر نجف منع نمودند، لیکن وی به نجف آمد، جعفر الخلیلی (57) در کتاب خود «هکذا عرفتهم» می گوید: نجف به استقبال او بیرون شهر رفت. هنچنین سید ابوالحسن اصفهانی در مقدم پیشواز کنندگان بود. خلیلی اضافه می کند که من اشخاصی را دیدم و نام آنها را ذکر می کند و سید می گفت: من از همه شما گذشتم؛ به جز آن افرادی از شما که غافلین را تحریک نمودند.

2. موج دوم؛ مقابله حضرت امام خمینی(قدس سره)با قمه زنی و امثال آن

پس از پیروزی انقلاب اسلامی جریانی تحت تاثیرمحافل روشنفکری در ایران شکل گرفت که با عزاداری حسینی به صورت سنتی، به مخالفت پرداخت. بنیانگذار جمهوری اسلامی در مقابل این تفکر با شدت و حدّت ایستادند و طی چند سخنرانی، به تبین نقش مجالس عزای حسینی در حفظ و بقای مکتب تشیع پرداخته و ضرورت برگزاری مراسم عزاداری به همان شیوه سنتی را مورد تأکید قراردادند. (58)
با گسترش برخی مظاهر آزار جسمانی در مراسم سوگواری امام حسین(ع) و امکان بهره برداری دشمنان ازاین رفتارها، ایشان با صدور حکمی از قمه زنی نهی و جواز شبیه‏خوانی را مشروط به عدم وهن اعلام فرمودند.
در پی این حکم حضرت امام(ره)، آیت الله شهید سید محمد باقر صدر(ره) (59) و شهید آیت‏الله مرتضی مطهری و جمعی از علمای بصیر به حمایت از این اقدام و محکومیت این اعمال پرداختند. 
شهید مطهری با ذکر سابقه ورود قمه زنی به ایران می نویسد:
قمه زنی و بلند کردن طبل و شیپور، از ارتدوکس های قفقاز به ایران سرایت کرده و چون روحیه مردم برای پذیرفتن آنها آمادگی داشت، همچون برق در همه جا دوید. (60)
شهید آیت الله مطهری در کتاب حوزه و روحانیت نیز به این مبحث پرداخته، می‏فرمایند: 
قمه زنی در شرایط فعلی هیچ دلیل عقلی و نقلی بر آن نداریم و یکی از مصادیق بارز تحریف محسوب می گردد و حداقل اینکه در زمان فعلی، باعث زیر سوال رفتن تشیع می گردد. از برنامه‏هایی که هیچ ارتباطی با اهداف امام حسین(ع) ندارد، تیغ، قمه و قفل زدن است؛ قمه زدن هم همین طور است. این کار، کار غلطی است. یک عده قمه‏ها را بگیرند، به سرهای خودشان بزنند و خون ها را بریزند که که چه شود؟ کجای این حرکت، عزاداری است. (61)
روحانیِ شهید سید عبد الکریم هاشمی نژاد (62) نیز به تاثیرات سوء قمه زنی در تخریب چهره تشیع پرداخته، می گوید: 
سوگواری برای حسین بن علی ‘ و یاد نمودن از فاجعه خونین نینوا، اگر به طرز صحیح انجام گیرد، علاوه بر ارزش های اسلامی و معنوی که دارد، اصولاً خود یک عمل منطقی و معقولی است که از عواطف انسانیت و حسّ حمایت از مظلوم سرچشمه می گیرد. اما با کمال تأسف گاهی به نام عرض ارادت به پیشگاه مقدس حسین (ع) کارهایی انجام می شود که در برابر دنیای روز موجب شرمساری و سرافکندگی است. کارهایی که نه با مقررات اسلامی سازش دارد و نه از نظر منطق، صحیح و قابل درک است. برای نمونه باید موضوع «قمه زدن» را یاد کرد. این عمل ناراحت کننده و چندش‏آور... نه تنها با هیچ اصلی قابل تفسیر نیست، بلکه مخالفان و دشمنان اسلام در داخل و خارج، از آن به صورت یک حربه مؤثر و قاطع علیه آیین مقدس ما استفاده می‏کنند. 
نویسندگان دغل و قلم های شومی که سالیانی دراز در این کشور مشغول سمپاشی و آلوده ساختن افکار بی خبران از اسلام و نظام عالی و جهانی آن بودند، اکثراً از این نمونه کارها که جمعی از شیعیان پاکدل به نام دین و اسلام انجام می دادند، سوءاستفاده می کردند و در نوشته‏های خود ـ که سراپا تهمت و افترا به اسلام و تشیع است ـ آنها را به نام یکی از دستورات مذهبی شیعه معرفی کرده، از مظاهر «شیعه‏گری» می شمرده‏اند. سپس در پناه این حربه های مؤثر، فحش‏ها و ناسزاهای خود را نثار اسلام و مکتب آسمانی آن نموده و با این قبیل تهمت ها ـ که این کارها جزء دستورات اسلامی است ـ این آیین مقدس را ناصحیح و نامعقول جلوه می‏دادند... 
اگر در داخل یک کشور اسلامی، موضوع «قمه زدن» و مانند آن این گونه مورد بهره‏برداری و سوءاستفاده دشمنان اسلام قرار گیرد، در خارج از کشور نسبت به قدرت‏های بزرگ و مذاهبی که به نیروهای استعماری تکیه دارند، می توان به خوبی استنباط کرد که چگونه از این حربه های مؤثر علیه اسلام و مکتب آسمانی آن از یک طرف و تحقیر نمودن و کوچک شمردن مردم مشرق زمین از سوی دیگر استفاده می‏کنند. 
یکی از دوستانم که دانشجوست و در آلمان غربی مشغول تحصیل است، سال گذشته برایم حکایت می کرد که در آنجا ما به دیدن فیلمی رفتیم که در آن قسمتی از عادات و اعمال مردم مشرق زمین نشان داده می شد؛ اعمالی که نشان دهنده انحطاط فکری آنها است. 
در آن فیلم، از کشور هندوستان مثلاً دستان گاوهای مقدس و احترام‏هایی که مردم آنجا در برابر آنها انجام می‏دادند نشان داده شده، ولی هنگامی که نوبت به ایران رسید، منظره «قمه زدن» با همان وضع چندش‏آور در فیلم منعکس‏شد. 
... باز داستان دیگری در این باره دارم که دانشجوی آلمانی به علّت آن که منظره قمه زدن را در یک فیلم تلویزیونی دیده بود و دشمنان اسلام، آن را به عنوان «یکی از دستورات اسلامی که باید یک مسلمان واقعی آن را اجرا کند» معرفی کرده بودند، تا مدت‏ها حاضر نبود مسلمان شود و اسلام را بپذیرد... (63)

3. موج سوم؛ حکم حکومتی رهبر معظم انقلاب(مدظله‏العالی)در مورد قمه زنی و حمایت مراجع عظام و علما از آن

پس از گسترش غیر عادی تظاهر به قمه زنی پس از رحلت حضرت امام خمینی(ره) و ایجاد زمینه بهره‏برداری خبرگزاری‏ها و پایگاههای اطلاع‏رسانی معاند از این صحنه‏ها برای ضربه‏زدن به اساس تشیّع، رهبر معظم انقلاب در بیاناتی که در آستانه محرم‏الحرام در جمع روحانیون استان کهکیلویه و بویراحمد فرمودند، (64)بر لزوم هرچه باشکوهتر برگزار شدن عزای حسینی تأکید و انحرافی بودن جریان قمه‏زنی در عزای حسینی را تبیین فرمودند و خواستار زدودن این حرکات وهن‏آمیز از ساحت قدسی عزای حسینی شدند.
پس از انتشار این بیانات و صدور حکم حرمت قمه زنی از سوی ایشان، (65)جمعی از مراجع و شخصیت‏های فقهی حوزه علمیه، با صدور فتاوای جدید و برخی نیز با تصریح به لازم الإتباع بودن حکم (66)رهبر معظم انقلاب، به عدم جواز این عمل فتوا دادند. نکته قابل توجه اینکه، برخی از این بزرگان بر خلاف فتوای پیشین خود ـ که قمه زنی را با هدف برگزاری هر چه باشکوه‏تر عزای حسینی جایز دانسته بودند ـ فتوا دادند. (67)
شیخ الفقهاء و المجتهدین، حضرت آیت‏الله العظمی اراکی(ره) که پس از رحلت آیت‏الله العظمی گلپایگانی به عنوان مرجع عامّ جهان تشیّع شناخته می‏شدند، علیرغم فتوای پیشین خود مبنی بر جواز این‏گونه رفتارها به‏عنوان مصادیق عزاداری حسینی، با صدور فتوایی جدید، دستور ولی امر مسلمین مبنی بر جلوگیری از اعمال خرافی درعزاداری محرم را لازم‏ّالاطاعه اعلام نمودند. (68)
حضرت آیت‏الله العظمی فاضل لنکرانی نیز برخلاف فتوای اولیه خود ـ که در آن به جواز قمه‏زنی؛ البته در خفا و مشروط به قابل سوء‏استفاده نبودن توسط رسانه‏های استکباری، فتوا داده بودند ـ فتوایی جدید صادر و در آن تصریح فرمودند: 
با توجه به گرایشى که نسبت به اسلام و تشیّع بعد از پیروزى انقلاب اسلامى ایران در اکثر نقاط جهان پیدا شده، و ایران اسلامى به عنوان امّ‏القراى جهان اسلام شناخته مى شود، و اعمال و رفتار ملت ایران به عنوان الگو و بیانگر اسلام مطرح است، لازم است در رابطه با مسایل سوگوارى و عزادارى سالار شهیدان حضرت ابى عبدالله الحسین(ع) به گونه‏اى عمل شود که موجب گرایش بیشتر و علاقمندى شدیدتر به آن حضرت و هدف مقدّس وى گردد. پیداست در این شرایط، مسأله قمه‏زدن نه تنها چنین نقشى ندارد، بلکه به علّت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچگونه توجیه قابل فهم مخالفین، نتیجه سوء بر آن مترتّب خواهد شد. لذا لازم است شیعیان علاقمند به مکتب امام حسین(ع) از آن خوددارى کنند. (69)
این موج حمایتی از سوی علما و مراجع عظام تقلید (70) و دلایل محکم ارائه شده برای موهن و غیرمشروع بودن این رفتارها، حمایت مجامع حقیقت طلب دیگر کشورهای اسلامی را نیز به دنبال داشت. (71)
ابراهیم الحیدری، جامعه‏شناس عراقی، در کتاب تراجیدیا کربلاء دراین باره می‏نویسد:
فتوای آیت الله خامنه‏ای با عکس‏العمل‏های متفاوتی در جهان اسلام مواجه شد؛ از یک سو بسیاری از علما و مصلحان و مؤسسات اسلامی به حمایت از این اقدام شجاعانه برخاسته و آن را تلاشی آگاهانه برای حفاظت از اصالت و خلوص اسلام شمردند؛ چراکه این فتوا بیانگر عزمی والا برای پاکسازی نهادهای مذهبی از بدعت‏ها و گمراهی‏ها و مظاهر انحراف بود که از دوران عقب‏ماندگی و رکود مسلمانان بر جای مانده بود. از سوی دیگر، احساسات و عواطف برخی عوام بر ضدّ آقای خامنه‏ای به هیجان آمده و ایشان را مورد توهین و ناسزا قرار داده و متّهم به کفر و خروج از اسلام کردند. (72)
البته مقاومت عوام در تغییر رسوم خود، طبیعی و در گذشته هم سابقه‏دار بوده است. برای مثال، شنیدن ماجرای تلاش حضرت آیت الله العظمی بروجردی در جلوگیری از سنت های غلط در عزاداری هیئات مذهبی قم، از زبان مورخ بنامِ معاصر، حجت الاسلام رسول جعفریان خالی از لطف نیست:
حضرت مستطاب آیت الله العظمی آقای بروجردی(مد ظله العالی) که رهبری شیعیان جهان را به عهده گرفته و دارای ریاست عامه می باشند و حوزه علمیه قم نیز با رهبری حضرت معظم له اداره می شود، از جریانات نامطلوب بعضی از موکب‏های عزا اظهار انزجار فرموده و مخالفت خود را با اعمالی که مناسب با جهان تشیع نبوده و مخصوصاً شایسته یک شهر مقدس نمی باشد، ابراز نموده اند؛ ولی متأسفانه بعضی از گردانندگان دستجات عزا گفته اند ما دوازده ماه سال را در تمام امور به حضرت آیت الله مراجعه نموده و از ایشان تقلید می کنیم ولی دهه عاشورا را درعزاداری از معظم له تقلید نخواهیم کرد؛ بلکه از آنچه که خود ما تشخیص می دهیم، پیروی خواهیم کرد! (73)
اینجاست که درد و رنج پنهانی عالمان دلسوز و فقهای دین‏شناسی چون آیت الله العظمی حکیم(ره) برایمان روشن‏تر می‏شود که فرمودند:«إنّ قضیه التطبیر هی غصّه فی حلقومنا»؛ (74) قضیه قمه‏زنی چون خاری در گلوی ماست!

-------------------------

پاورقی ها و استنادات این بخش:

46. وسائل‏الشیعه، ج 27، ص 150
47. چراکه حضرت رسول اکرم (صلی‏الله‏علیه‏وآله) فرمودند: «إِذا ظَهَرتِ البِدعُ فی اُمَّتی فَلیَظهَر العالِمُ عِلمَهُ، فَمَن لم یفعَل، فَعَلَیهِ لَعنَه الله»؛ هنگامی که بدعت‏هایی (نوآوری‏های باطلی) در امتم ظاهر شد، عالم دین باید علمش را اظهار کند و کسی که چنین نکند، لعنت خدا بر او باد. (اصول کافی، ج1، ص54)
48. جلال آل احمد در کتاب عزاداریهای نامشروع به ترجمه این کتاب پرداخته است.
49. اعیان الشیعه، ج 10، ص 363
50. گلشن ابرار، ج 2، ص 612
51. دایره المعارف تشیع، ج 2، ص 531؛ اعیان الشیعه، ج 10، ص 378؛ استاد حسن شبر، تاریخ سیاسی عراق معاصر، ج2، ص 340
52. ایشان یک سال پیش از انتشار کتاب التنزیه نیز در کتابی به نام کشف الحق لغفله الخلق به انتقاد از قمه زنی پرداخت و مدتی پس از سید محسن امین نیز به تکرار انتقاداتش در کتاب دوله الشجره الملعونه الشامیه علی العلویه اقدام کرد.
53. دوله الشجره الملعونه، ص 136
54. شیخ علی بن شیخ محمد ابراهیم قمی نجفی از شاگردان عارف بزرگ مولی حسینقلی همدانی و پس از او از خواص آیت الله کشمیری بود. او در زمان حیات خویش ضرب المثل تقوی و زهد بود، به گونه ای که همه اهل علم از عرب و عجم بر این نکته اتفاق داشتند که او پرهیزگارترین عالم زمان خویش است. (مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 152)
55. ایشان یکی از علما و زهاد معروف نجف بود که قناعت و ساده زیستی او در نزد عام و خاص مشهور بود.
56. طرفداران قمه زنی با اموی نامیدن مخالفان خود، توانستند جمع کثیری از شیعیان را قانع کنند که انتقادات سید محسن امین در مورد انحرافات عزاداری، زنده کردن امویان است. همچنین یک سخنران محبوب و مشهور عراق را جذب کردند تا مردم را علیه سید محسن امین و طرفدارانش برانگیزاند. (جعفر الخلیلی، هکذا عرفتهم، ج 1، ص 212)
57. یکی از مورخان مشهور عراق در قرن 14 قمری
58. رجوع کنید به صحیفه نور، ج 10، ص 32 ـ26؛ ج 16، ص 210 ـ207؛ و ج 17، ص 62 ـ58
59. آیت الله شهید صدر: «آنچه که امروز با نام قمه‏زنی و جاری ساختن خون بر بدن انجام می‏شود از افعال عوام مردم و جاهلین آنهاست ...» (دکتر تیجانی، کل الحلول عند آل الرسول، ص 150؛ ابراهیم الحیدری، تراجیدیا کربلا، ص 459)
60. شهید مرتضی مطهری، جاذبه و دافعه علی علیه السلام، ص 154
61. شهید مرتضی مطهری، حوزه و روحانیت، ج 2، ص 173.
62. شهید سید عبدالکریم هاشمی نژاد یکی از چهره های برجسته سیاسی و مذهبی قبل و بعد از انقلاب می‏باشد که فعالیتهای سیاسی خویش را قبل از سال 1340 شروع نموده و از سال 1341 به بعد که نهضت امام خمینی(قدس سره) آغاز گردید، تحت لوای ایشان به مبارزه می پرداخت. او طی این مدت بیش از پنج مرتبه به علت سخنرانی و مبارزه علیه شاه دستگیر و روانه زندان شد. شهید هاشمی نژاد پس از انقلاب نیز بر فعالیتهای خود ادامه داد و در آغاز به عنوان نماینده استان مازندران در مجلس خبرگان انتخاب شده، و در تدوین قانون اساسی و به خصوص در جهت تثبیت اصل ولایت فقیه زحمات فراوانی کشید. سرانجام ایشان در هفتم مهر سال 1360 در پایان کلاس درس، به دست منافقان کوردل به شهادت رسید.
63. شهید هاشمی نژاد، درسی که حسین علیه السلام به انسانها آموخت، ص 261 و 262
64. بیانات معظم له در تاریخ 17/3/73 ایراد گردیده است.
65. حضرات آیات عظام؛ مظاهری، مشکینی، احمدی میانجی، مؤمن، یزدی، مقتدایی، موسوی تبریزی و... به «حکم» بودن فتوای معظم له تصریح فرموده اند. متن بیانات و فتاوی رهبر معظم انقلاب در فصول سوم و چهارم به تفصیل آمده است. 
66. آیت الله سید محمد کاظم یزدی در بیان جایگاه حکم حاکم جامع‏الشرایط نسبت به فتوای دیگر مراجع در کتاب محوری فقه معاصر؛ عروه الوثقی می‌نویسند:
«حکم الحاکم الجامع للشرائط لا یجوز نقضه و لو لمجتهد آخر...»؛ یعنی اگر حاکم جامع الشرائط حکمی صادر کند، هیچ کس حق نقض و مخالفت با آن را ندارد؛ حتی اگر مجتهد باشد. (عروه‏الوثقی، مسئله 57، ص 20)
در حاشیه‏هایی که مراجع عظام تقلید بر کتاب ارزشمند «عُروه» نگاشته‏ و نظرات فقهی خود را بیان داشته‏اند، این مسئله مورد اتفاق جمیع فقها، از جمله آیت الله العظمی اراکی، آیت الله العظمی گلپایگانی و آیت الله العظمی خویی و... قرار گرفته‏است. 
شیخ انصاری(رحمه الله علیه) نیز در کتاب مکاسب می فرمایند: 
«...و اما لو استندنا فی ذلک الی عمومات النیابه . و انه فعل الفقیه کفعل الامام و نظره کنظره الذی لا یجوز التعدی عنه فالظاهر عدم جواز مزاحمه الفقیه الذی دخل فی امر و وضع یده علیه و بنی فیه بحسب نظره علی تصرف و ان لم یفعل ذلک التصرف لان دخوله فیه کدخول الامام ، فدخول الثانی فیه و بناوه علی تصرف آخرمزاحمه له فهو کمزاحمه الامام ... هذا کله مضافا الی لزوم اختلال نظام المصالح المنوطه الی الحکام سیما فی مثل هذا الزمان الذی شاع فیه القیام بوظائف الحکام ممن یدعی الحکومه و کیف کان، فقد تبین مما ذکرنا عدم جواز مزاحمه الفقیه لمثله فی کل الزام قولی او فعلی یجب الرجوع فیه الی الحاکم...»
... و اما اگر در اثبات ولایت فقیه به عمومات نیابت تمسک کنیم، چون مفاد آن ها این است که فعل فقیه مانند فعل امام و نظرش مانند نظر امام است که تعدی از آن ها جایز نیست؛ پس ظاهر، عدم جواز ایجاد مزاحمت بر فقیهی است که در امرِ معروفی تصرف کرده باشد و یا حتی نظر و بنای بر تصرف داشته باشد؛ اگر چه آن تصرف را انجام نداده باشد؛ چرا که نظر و تصمیم او مانند نظر امام است. لذا دخالت فقیه دیگر در آن امر و تصمیم و ابراز نظر دیگر مزاحمت و مداخله در کار فقیه اولی می باشد که همانند مزاحمت بر نظام امام معصوم می باشد... 
مضافاً به تمامی استدلال‏های گذشته بر عدم جواز مداخله در حکم فقیه متصرف، باید توجه کنیم در صورت ایجاد مزاحمت، اختلال در مصالح نظام رخ می دهد؛ مصالحی که مرتبط با حکام است. به ویژه در مثل این زمان که اقدام به انجام وظایف حاکمان از سوی مدعیان افزایش یافته است. ( شیخ انصاری، المکاسب، جلد 2، ص 571 تا 573) 
(برای مشاهده دیدگاه شیخ انصاری دربحث شئون و حیطه اختیارات ولایت فقیه بنگرید به: قضا و شهادات، ط کنگره، ش22، ص 8 و 9)
67. لازم به‏ذکر است، برخی از مروّجان این‏گونه رفتارهای نامتعارف، بی‏توجه به مقتضای تقوا در نقل فتوای مراجع تقلید، در کتاب‏هایی که اخیراً منتشر کرده‏اند، به‏جای نقل آخرین فتوای مراجع عظام ـ که می‏تواند مبنای عمل مقلدین قرار گیرد ـ به ذکر فتاوی قدیمی آنان پرداخته‏ و متدیّنین را دچار حیرت و سردرگمی کرده‏اند. از این دست تحریفات در آن کتاب‏ها به‏وفور دیده می‏شود؛ و از اینجا، علّت انتشار مخفیانه و بدون مجوّز این‏گونه کتابها آشکار می‏گردد!
68. دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، پیرامون عزاداری عاشورا، ص 37؛ متن فتوای معظم له در فصل سوم این کتاب ذکر شده است. 
69. تصویر دستخط معظم له در فصل سوم این کتاب، ص 49 درج شده است.
70. حضرت آیت الله حسین مظاهری، آیت الله علی مشکینی(‏قدس‏سره)، آیت الله سید محسن خرازی، آیت الله محمد مؤمن، آیت الله احمدی میانجی(‏قدس‏سره)، آیت الله حسین راستی کاشانی، آیت الله ابراهیم امینی، آیت الله شرعی، آیت الله سید جعفر کریمی، آیت الله عباس محفوظی، آیت الله محسن حرم پناهی، آیت الله حسن تهرانی، آیت الله احمد آذری قمی، آیت الله سید محمد ابطحی، آیت الله استادی، آیت الله محمدی گیلانی، آیت الله موسوی تبریزی، آیت الله محمد یزدی ، آیت الله مقتدایی، آیت الله سید کاظم حائری،پس از صدور حکم رهبر معظم انقلاب، با صدور فتوای لزوم تبعیّت، به تأیید و حمایت از این حکم پرداختند. تصویر فتاوی این بزرگواران در فصل سوم آمده است.
71. علمای شیعه عربستان (در بیانیه ای به تاریخ 19 صفر 1417)، مجلس اعلای شیعیان لبنان، مجمع التقریب بین المذاهب الإسلامی و بسیاری دیگر از مجامع شیعی جهان اسلام با صدور بیانیه هایی به اعلام حمایت از موضع ولی امر مسلمین پرداختند. (بنگرید به: مهدی مسائلی، قمه زنی، سنّت یا بدعت؟، ص 144 و 203)
72. ابراهیم الحیدری، تراجیدیا کربلاء، ص 491
73. رسول جعفریان، برگ‏هایی از تاریخ حوزه علمیه قم، ص 71
74. شیخ محمود الغریفی، شعائر الحسینیه؛ بین الوعی و الخرافه، ص 137؛ به نقل از شهید محمد باقر حکیم، الحوارات، ص2

همین مطلب را در این آدرس هم می توانید ببینید: http://abarcooh.blogfa.com/post-25.aspx

فصل دوم ـ تاریخچه قمه زنی

1. قمه‏زنی چیست؟

قمه‏زنی مراسمى است که در بعضى شهرستان‏ها و بلاد شیعى و توسط برخى از عزاداران امام‏حسین‏(ع) اجرا مى‏شود و در تأسى به مجروح و شهید شدن سیدالشهدا‏(ع) و شهیدان ‏کربلا و به‏عنوان اظهار آمادگى براى خون دادن و سر باختن در راه امام حسین‏(ع) انجام ‏مى‏گیرد شرکت کنندگان در این مراسم، صبح زودِ روز عاشورا، با پوشیدن لباس سفید و بلندى همچون کفن، بصورت دسته‏جمعى قمه بر سر مى‏زنند و خون، از سر بر صورت و لباس سفید جارى مى‏شود. بعضى‏هم براى قمه زنى نذر مى‏کنند، برخى هم چنین نذرى را درباره کودکان خردسال انجام ‏مى‏دهند و بر سرِ آنان تیغ مى‏زنند، تا از محل آن خون جارى گردد.
در اینجا به توصیف صحنه هایی از دسته قمه‏زنی در شهر کاظمین به نقل از کتاب تراژدی کربلا می پردازیم:
روز عاشورا در بیشتر شهرها و روستاهای عراق، روز حزن و اندوه و سوگ است. دیدگان اشکبار و رنگ سیاه پرچم‏ها و چهره‏های خاک آلود، در همه جا به چشم می خورد؛ تنها کفن‏های قمه زنان به رنگ سفید و با لکه هایی از خون دیده می شود. مردانی که شعار «فداییان حسین» را بر کفن‏ها نگاشته، قمه، شمشیر و یا خنجری بر دستان گرفته و بر سرهای تراشیده خود زخم‏هایی گاه بسیار عمیق و شدید وارد می‏آورند. دسته بیضوی شکل آنها با عبور از خیابان اصلی کاظمین به حرم وارد می شود... عزاداران با رسیدن به حرم کاظمین، با حماسه بسیار فریاد «حیدر... حیدر» سر می دهند و با هر ضربه طبل و نوای شیپور، ضربه‏ای بر فرق سر می‏زنند. گاه این ضربه‏ها چنان شدید است که فرق سر را شکافته و خون بسیاری از آن جاری می سازد. در برخی موارد نیز افراد از هوش رفته و بر زمین می‏افتند و یا از شدت ضربه ها جان می دهند... 
گروه سرشکافته و خون‏آلود قمه‏زنان، چنان منظره دهشتناکی پدید می‏آورند که وحشت و اندوه، سراسر وجود تماشاچیان را فرا می‏گیرد... 
خون، با نخستین ضربه فوران می زند؛ اما گاه برخی آنچنان به شور و هیجان می‏آیند که ضربه‏های محکمی بر سر فرود آورده و خون بیشتری از سر خود جاری می سازند. برخی نیز با سطح قمه بر سر ضربه می‏زنند تا خطر کمتری برایشان داشته باشد. قمه‏زنان بلافاصله پس از پایان مراسم به حمام‏های عمومی رفته و پس از مداوای زخم‏هایشان به شیوه‏ای سنتی، خود را شسته و بهبود می‏یابند. آماده‏سازی قمه‏ها و کفن‏ها و گروه‏های موزیک و دیگر لوازم مورد نیاز، بر عهده هیئت‏های عزاداری است. جمع‏آوری کمک‏های مردمی و دادن مبلغی به شاعر، نوحه‏خوان، سخنران و دیگر مخارج نیز برعهده هیئت‏ها است.» (18)
قمه‏زنى نیز مثل شبیه‏خوانى، از دیر باز مورد اختلاف نظر علما و پیروان و مقلدین آنان بوده و به استفتاء و افتاء مبنى بر جواز یا عدم جواز آن مى‏پرداخته‏اند.

2. پیدایش قمه‏زنی

در مورد منشأ اصلی و اولی قمه‏زنی، اقوال مختلفی وجود دارد؛ (19) اما آنچه که بیشتر از همه مستند و قابل اثبات است، این است که تیغ‏زنی و قمه‏زنی رسومی عاریتی‏اند که از جانب ترک‏های آذربایجان به فارس‏ها و اعراب منتقل شده‏اند. (20)
ابراهیم الحیدری، جامعه شناس، محقق و نویسنده عراقی‏الاصل کتاب تراژدی کربلا نیز بر این عقیده است که مراسم‏هایی از قبیل قمه‏زنی، قبل از قرن نوزدهم در عراق مرسوم نبوده و به تدریج از اواخر این قرن در آن کشور رواج یافته است. بنابراین مراسم قمه‏زنی و... از خارج عراق به آن کشور وارد شده و ریشه عربی ندارد. (21)
شیخ کاظم دجیلی نیز در تأیید این نظر می گوید: 
عرب‏های عراق تا آغاز قرن بیستم در این گونه مراسم‏ها شرکت نمی‏کردند؛ این اعمال در ابتدا در میان ترک‏های عراق، فرق صوفیه و کردهای غرب ایران مرسوم بود. (22 )
گزارشی از مقامات بریتانیایی درباره مراسم عاشورای 1919م. در نجف نیز حاکی است که گروهی صد نفره از شیعیان ترک در آن سال به قمه‏زنی پرداخته بودند. (23)
خاطره‏ای از سید محمد بحرالعلوم، این نظر را تأیید می‏کند: 
هنگامی که حدود 50 یا 60 سال پیش در نجف بودم، تنها چند هیئت ترک در آن شهر حضور داشت. آنان در ایام عزا به منزل سید بحرالعلوم بزرگ می‏رفتند و با کسب اجازه از ایشان به خواندن ابیاتی سوزناک درباره امام حسین(ع) می پرداختند. برخی از آنان نیز در ضمن ذکر مصیبت برای همدردی با امام حسین(ع) جراحت‏های خفیفی به خود وارد می‏کردند. به تدریج این گونه اعمال رو به تحول و گسترش گذاشته تا آن که پس از ممنوعیت قمه‏زنی در دوره نخست وزیری یاسین هاشمی، در سال 1935 م. به اوج خود رسید. در واقع این اعمال زور، تأثیری معکوس داشت؛ (24) به نحوی که یک هیئت قمه‏زنی، به سه هیئت تبدیل شد. (25)
حاج حمید راضی (متوفی سال 1953.م) از معمّرین اهل کربلا که نزدیک به 110 سال عمر کرده بود، خاطرات خود درباره عزاداری امام حسین(ع) نقل می‏کند که مراسم قمه‏زنی و... در ایام جوانی او در شهر نجف و کربلا مرسوم نبود. (26) همچنین در خاطرات شفاهی هیچ یک از کهن سالان نجف و کربلا از برگزاری مراسم قمه‏زنی و... قبل از نیمه قرن نوزدهم یاد نشده است. این‏گونه مراسمها برای اولین بار توسط برخی زائران ترک از طایفه قزلباش رواج یافت. آنان به هنگام زیارت امام حسین(ع) با شمشیرهایی مخصوص به سرهای خود ضربه می زدند. (27)
از نظر تاریخی، مسلّم است که قمه‏زنی در ایران نیز تا پیش از صفویه هیچگونه سابقه‏ای نداشته است و محورِ تردیدها در آن است که آیا در زمان صفویه به وجود آمده است و یا اینکه بعد از صفویه در در زمان قاجاریه وارد شده و رواج یافته‏است؟ (28)
الف ـ ورود قمه‏زنی به ایران در زمان صفویان و جریان‏فداییان
اقدامات مهم صفویان در زمینه عزاداری، یکی، رسمی و حکومتی‏کردن مجالس سوگواری و دیگری، ابزارمند کردن و نیز پدیدآوردن آیین‏ها و رسوم جدید عزاداری بود. (29)
پیتر دلاواله، سیاح ایتالیایی، از عزاداری شیعیان در اصفهانِ عصر صفوی سال 1037 قمری چنین گزارش می‏دهد:
تشریفات و مراسم عزاداری عاشورا به این قرار است که همه غمگین و مغموم به نظر می‏رسند و لباس عزاداری به رنگ سیاه ـ یعنی رنگی که در مواقع دیگر هیچ وقت مورد استعمال قرار نمی‏گیرد ـ بر تن می‏کنند. هیچ‏کس سر و ریش خود را نمی‏تراشد و به حمام نمی‏رود. به علاوه نه تنها از ارتکاب هر گناه پرهیز می‏کنند، بلکه خود را از هرگونه تفریح و خوشی محروم می‏سازد. 
جمعی در میدان ها و کوچه های مختلف و جلوی خانه‏های مردم، برهنه و عریان در حالی که فقط با پارچه سیاه یا کیسه تیره رنگی ستر عورت کرده و سر تا پای خود را با ماده ای سیاه و براق... رنگ زده‏اند، حرکت می‏کنند... به همراه این افراد، عده‏ای برهنه نیز راه می‏روند که تمام بدن خود را به رنگ قرمز درآورده‏اند؛ تا نشانی از خون‏هایی که به زمین ریخته و اعمال زشتی که در آن روز [عاشورا] نسبت به حسین انجام گرفته است، باشد. همه با هم، آهنگ‏های غم‏انگیز در وصف حسین و مصائب وارد بر او می‏خوانند و دو قطعه چوب یا استخوانی را که در دست دارند، به هم می‏کوبند و از آن صدای حزن‏انگیزی به وجود می‏آورند و به علاوه حرکتی به سر و تن خود می‏دهند که علامتی از اندوه بی پایان آن‏ها است و بیشتر به رقص شباهت دارد... (30)
علاوه بر ابزار آلات جدید، از این دوره بود که آداب و رسوم نوینی هم در سلک آیین‏های عزاداری درآمد؛ آدابی چون «تیغ‏زنی»، «قفل‏زنی»، «سنگ‏زنی» و «قمه‏زنی» را از این جمله شمرده‏اند. (31)
استاد یوسفی غروی نیز در این باره می‏گوید: 
از نظر تاریخی، ظاهراً آن وقت که صفویه سر کار آمدند، قمه زنی پدید آمد و مسلماً هیچ سابقه‏ای هم بر صفویه ندارد؛ اما هنوز به یقین نرسیده‌ایم که آیا قبل از عثمانی‏ها هم این کار انجام می‏شده است یا نه؟ 
روال حکومت‏ها این است که اعمال و رفتارها را از همدیگر یادمی‌گیرند؛ عثمانی‏ها گروه فدائیان داشتند؛ صفویه هم یک گروه فدائیان درست کرده بودند و مانند آل‏بویه که در قرن سوم و چهارم در بغداد، عمدتاً دسته‌های اولیه‌ عزاداری‏شان، دسته‌های نظامی‌شان بود، به ارتش دستور داده بودند که به طور منظم و دسته‌بندی شده‌، دسته عزاداری راه بیاندازند. صفویه هم وقتی سر کار آمدند این برنامه را تکرار کردند. یکی از افواج فدائیان، قزلباش صفوی بودند که همیشه به نشانه آماده به خدمت، سرشان تراشیده بود. در کتاب «تاریخ شاه عباس کبیر» از نصرالله فلسفی ـکه در پنج جلد نوشته شده و یکی از وسیع‏ترین و دقیق‏ترین تواریخ است ـ به تفصیل، «فوج فدائیان» معرفی شده‏اند. در وصف آنان آمده که حتی در تمریناتشان گوشتِ حیوانات مختلف و حتی مار را می‌خوردند که هنوز هم در بعضی از ارتش‏های جهان معمول است؛ مثلاً در ارتش صدام نیز یک فوج فدائی این طوری وجود داشت. خلاصه این که فدائیانِ صفویه در روز عاشورا شمشیر به دست، بیرون‏آمدند و تصورشان این بود که نوعی همدردی و مواسات با اصحاب امام حسین(ع) داشته باشند. آنان می‏گفتند در چنین روزی که اصحاب امام حسین(ع) و خود امام، و بنی هاشم تیر می‏خورند، پس ما هم این حالت را برای خودمان ایجاد می‌کنیم؛ یعنی نشان ‌دهیم که ما در راه امام حسین(ع) فدوی هستیم و حاضریم سرمان بریده شود؛ و این شروع قمه‏زنی شد. (32)
البته در آن زمان نیز اکثر جامعه به علمایی که با این بدعت‏ها به مخالفت برمی‏خاسته‏اند، توجه خاصی نمی‏کردند، تا آنجا که عالمی مثل «مقدس اردبیلی» به خاطر مخالفت با این نوع حرکات در عزای امام حسین(ع) از سوی اکثریت جامعه طرد می شود! (33)
میرزا عبدالله افندی ـ از علمای شیعه معاصر شاه سلطان حسین ـ در بخشی از کتاب «تحفه فیروزیه» خود به این مخالفت‏ها اشاره می‏کند ... مطابق روایت جاسم حسن شبر در «ارشاد الخطیب»، داستان از این قرار است که مقدس اردبیلی چندی از حرکات ناشایستی که بعضی مردم در امر عزاداری امام حسین(ع) مرتکب می‏شده‏اند، رنجیده خاطر شده و با این استدلال که این اعمال جزو رسوم اقامه عزا نیست و در سیره اهل‏بیت(ع) نیز وجود ندارند، آنان را از این کار نهی می‏کند. لکن مردم به منع او وقعی ننهاده، بر شدت و گستره عمل خود افزودند. تا آنجا که وی آزرده شده، حتی در مقام اعتراض، ترک آن دیار (اردبیل) کرده و به یکی از قریه‏های اطراف می‏رود تا صدای عزاداری مردم به آن شیوه را نشنود. (34)

ب ـ رواج قمه‏زنی در دوران قاجار

از شاخصه‏های عزاداری در دوره قاجار، عمومیت یافتن رسم تیغ‏زنی و قمه‏زنی است؛ رسمی که البته پیش از آن هم مسبوق به سابقه‏ای چند ساله بود، اما مشخصاً در این دوره گسترش و رواجی بی‏سابقه یافت. (35)
بنجامن، سفیر کبیر آمریکا در ایرانِِ عهد ناصرالدین شاه، در توصیف مراسم قمه‏زنی در سفرنامه‏اش چنین می‏نویسد: 
سال 1884 میلادی من در تهران اقامت داشتم. دسته‏هایی در خیابان‏ها حرکت می‏کردند و احساسات تند و شدید بی‏سابقه‏ای از خود نشان می‏دادند... در این میان ناگهان جمعی سفیدپوش که کاردهایی در دست داشتند، پدیدار شدند که با هیجان زیاد کاردها را بالا برده و به سر خود می زدند و خون از سر آنها و از کاردهایی که در دست داشتند، فواره می زد و سر تا پایشان را سرخ کرده بود. واقعا که منظره دلخراش و بسیار تأثرآوری بود که هرگز نمی‏توانم آن را از یاد ببرم. کسانی که در این دسته‏ها قمه می‏زنند، گاهی اوقات آنقدر به هیجان آمده و یا خونی که از آنها می‏رود [آن قدر زیاد است] که بی‏حال شده و روی زمین می‏افتند و حتی ممکن است اگر فوراً مداوا نشوند، جان خود را از دست بدهند. (36)
باید گفت در این دوره، خطبایی مثل آخوند ملاآقا بن عابد شیروانی معروف به فاضل دربندی (37) با کتابش به نام اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات همین قدر که در رونق‏بخشی به مجالس عزا در آن دوره نقش داشتند، در ورود مطالب سست و جعلی وخرافات و در نتیجه عوام‏گرایی این مجالس هم مؤثر بوده‏اند. (38)
عبدالله مستوفی، تاریخ‏نگار دوره قاجار درباره فاضل دربندی می نویسد: 
تیغ زدن روز عاشورا از کارهایی است که این آخوند در عزاداری وارد یا لامحاله آن را عمومی کرده و فعل حرام را موجب ثواب پنداشته است. (39)
مهدی بامداد نیز درباره او می نویسد: 
او [فاضل دربندی] است که تیغ زدن را بر سر، که خلاف اصول اسلامی است و اسلام مافوق این حرفها است، در ایّام عاشورا جایز دانست و خود نیز عمل می‏کرده است. و از این تاریخ است که مردم عوام به تبعیت وی در ایّام عاشورا به این عمل دست زده اند. (40)
در این دوره نیز علمای بزرگی مثل علامه سیدمحسن امین‏عاملی، قمه‏زنی و نظایر آن را غیرشرعی و شیطان‏پسند خوانده و به مخالفت با آن پرداختند که باز هم ـ با توجه به این که قمه‏زنی به سرعت جایگاه مطلوبی نزد عوام الناس یافته و جزئی لاینفک از مظاهر دینداری، با لعاب تعصب مردم شده بود ـ نه تنها مخالفت این دسته از علما مؤثر واقع نشد، بلکه به تشکیل جبهه‏ای در بین مردم و برخی علمای موافق قمه‏زنی منجر شد؛ (41) تا جایی که برای مثال به علامه سید محسن امین عاملی تهمت زدند که می‏خواهد اخبار را نسخ کند و از اجرای اعمال دین جلوگیری کند! (42)

3. نقش استکبار در ترویج و بهره‏برداری از قمه‏زنی

الف ـ نقش استعمار انگلیس

تا حدود قرن هیجدهم سه امپراطوری بزرگ شرقی؛ هند، ایران و عثمانیٍِ مسلمان بودند که بر تمام جهان متمدن شرقی در آن روز، حکومت‏های مرفه و مقتدری پدید آورده بودند. اسپانیا و فرانسه و هلند وانگلیس به رهبری زرسالاران یهودی و مسیحیان صلیبی، به فکر افتادند که مقاومت مسلمین را بشکنند. انگلیسی‏ها ، برای رسیدن به این هدف به چاره‏جویی پرداختند؛ از جمله در هند و ایران که هسته اصلی مقاومت را شیعیان تشکیل می‏دادند. اینان از شیعیان هندوستان شروع کردندکه از مرکز تشیع و مرجعیت نجف به دور بودند. انگلیسی ها از جهل و سادگی شیعه و عشق زیاد آنان به امام حسین(ع) سوءاستفاده کردند و قمه و شمشیرزنی بر پیشانی را جعل کرده و به آنان آموختند... متاسفانه برخی شیعیان هند، این بدعت را بدون مجوز علما و نواب امام زمان(عج) پذیرفتند!
کوبیدن شمشیر بر سر و پیشانی در سوگ سیدالشهدا(ع) در روز عاشورا، توسط استعمار انگلیس، از هند به ایران و عراق رخنه نمود.
تا گذشته‌ای نه‌چندان دور، سفارت‌های بریتانیا در تهران و بغداد، هیئت‌های عزاداری را که به آن صورت انزجارآور و زشت در کوچه و خیابان‌ها ظاهر می‌شدند، تأمین می‌کردند. غرض از سیاست استعماری انگلیس از کمک به رشد این مراسم زشت، به دست آوردنِ دلیلی معقول برای استعمارش بود که همواره با معارضه مردم بریتانیا و برخی نشریات آن کشور روبرو می‌شد.
استعمار انگلیس می‌خواست ثابت کند که مردمان مستعمره هند و کشورهای اسلامی دیگر که به آن صورت وحشیانه در خیابان‌ها ظاهر می‌شوند، احتیاج به ولی و قیمی دارند که آنان را از جهل و توحش موجود برهاند. در نتیجه، عکس و تصاویر دسته‌های عزادار که در روز عاشورا به زنجیر به پشت خود نواخته و با شمشیر و قمه بر سر خود می‌کوفتند و خون‌های جاری شده در نتیجه این جریانات، در روزنامه‌های بریتانیا و اروپا به چاپ می‌رسید؛ و سیاستمداران استعمارگر در نتیجه این تصویرها، استعمارِ این کشورها را به عنوان ضرورتی انسانی اعلام می‌کردند که می‌تواند مردم آن کشورها را از جهل و توحش رهانیده و به جاده تمدن و تقدم رهنمون سازد.
نقل شده است، هنگامی که «یاسین هاشمی» نخست‏وزیر عراق در عهدِ استعمار انگلیس برای گفتگو جهت پایان دادن استعمار، به لندن رفته بود، انگلیسی‌ها به او گفتند: ما به خاطر کمک به مردم عراق به آنجا آمده‌ایم تا آنان را از توحش و حماقت خارج ساخته و مزه سعادت را به آنان بچشانیم!
این سخن، خشم یاسین هاشمی را برمی‌انگیزد و باعث می‌گردد با عصبانیت از جلسه خارج شود؛ اما انگلیسی‌ها از او عذر خواهی کرده و او را به دیدن فیلمی مستند از عراق دعوت می‌کنند. این فیلم که از هیئت‌های حسینی به راه افتاده در خیابان‏های نجف، کربلا و کاظمین تهیه شده بود، حاوی مشاهد مهیب و نفرت‌آور از شمشیرکوبی و قمه‌زنیِ مردمِ عزادار بود. گویی انگلیسی‌ها می‌خواستند بگویند: «آیا مردمانی روشنفکر که از تمدن بویی برده‌اند، با خود چنین می‌کنند؟!» (43)

ب ـ نقشه سیا در رابطه با فرهنگ عاشورا

اخیراً کتابى به نام نقشه‏اى براى جدایى مکاتب الهى در آمریکا انتشار یافته که در آن گفتگوى مفصلى با دکترمایکل برانت یکى از معاونان سابق سیا (سازمان اطلاعاتى مرکزى آمریکا) انجام شده است. (44) او در این زمینه مى‏گوید: 
بعد از مدت‏ها تحقیق، به این نتیجه رسیدیم که قدرت رهبر مذهبى ایران و استفاده از فرهنگ شهادت، در انقلاب ایران تأثیرگذار بوده است. ما همچنین به این نتیجه دست یافتیم که شیعیان، بیشتر از دیگر مذاهب اسلامى فعال و پویا هستند. در این گردهمایى تصویب شد که بر روى مذهب شیعه تحقیقات بیشترى صورت گیرد و طبق این تحقیقات، برنامه‏ریزی‏هایى داشته باشیم. به همین منظور، چهل میلیون دلار بودجه براى آن اختصاص دادیم و این پروژه در سه مرحله به‏ترتیب زیر انجام شد... پس از نظرسنجی‏ها و جمع‏آورى اطلاعات از سراسر جهان، به نتایج مهمى دست یافتیم؛ متوجه‏شدیم که قدرتِ مذهبِ شیعه در دست مراجع و روحانیت مى‏باشد... این تحقیقات ما را به این نتیجه رساند که به‏طور مستقیم نمى‏توان با مذهب شیعه رودر رو شد و امکان پیروزى بر آن بسیار سخت است و باید پشت پرده کار کنیم. ما به جاى ضرب‏المثل انگلیسى «اختلاف بیانداز، حکومت کن!» از سیاست «اختلاف بیانداز، نابود کن!» استفاده کردیم و در همین راستا برنامه‏ریزی‏هاى گسترده‏اى را براى سیاست‏هاى بلندمدت خود طرح کردیم. حمایت از افرادى که با مذهب ‏شیعه اختلاف نظر دارند و ترویج کافر بودن شیعیان به گونه‏اى که در زمان مناسب علیه آنها توسط دیگر مذاهب اعلام ‏جهاد شود. همچنین باید تبلیغات گسترده‏اى را علیه مراجع و رهبران دینى شیعه صورت دهیم تا آنها مقبولیت خود رادر میان مردم از دست ‏بدهند. 
یکى دیگر از مواردى که باید روى آن کار مى‏کردیم، موضوع فرهنگ عاشورا و شهادت‏طلبى بود که هرساله ‏شیعیان با برگزارى مراسمى این فرهنگ را زنده نگه‏مى‏دارند. ما تصمیم گرفتیم با حمایت‏هاى مالى از برخى سخنرانان و مداحان و برگزارکنندگان اصلى اینگونه مراسم که افراد سودجو و شهرت‏طلب هستند، عقاید و بنیان‏هاى شیعه و فرهنگ شهادت‏طلبى را سست و متزلزل کنیم و مسائل انحرافى در آن به وجود آوریم؛ به گونه‏اى که شیعه یک گروه‏ جاهل و خرافاتى در نظر آید. در مرحله بعد، باید مطالب فراوانى علیه مراجع شیعه جمع آورى شده و به‏وسیله مداحان ‏و نویسندگانِ سودجو انتشار دهیم و تا سال 1389 مرجعیت را ـکه سد راه اصلى اهداف ما مى‏باشند ـ تضعیف کرده وآنان را به دست خود شیعیان و دیگر مذاهب اسلامى نابود کنیم و در نهایت تیر خلاص را بر این فرهنگ و مذهب‏ بزنیم. (45)

----------------------

پاورقی ها و استنادات این بخش:

18. ابراهیم الحیدری، تراژدی کربلا، ترجمه علی معموری
19. محسن حسام مظاهری، مقاله «رسانه شیعه، مروری بر تاریخ تکوین مجالس و آیین های عزاداری در ایران»، مجله اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385
20. عبدالله مستوفی، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوران قاجاریه، ج 1 و 3
21. ابراهیم الحیدری، تراژدی کربلا، ترجمه علی معموری، ص 475
22. کاظم دجیلی، عاشوراء فی النجف و کربلا، ص 287؛ جیات عراقی من وراء البوابه السوداء، محمود درّه، ص 24
23. اسحاق نقاش؛ استاد تاریخ خاورمیانه، دانشگاه بزندیز بوستون
Administration Report of The Shamiyya Division, P. 269, Great Britain
24. به حکم «الإنسان حریص علی ما منع» هرگاه اعمال فشار با تبیین علمی و فرهنگ‏سازی همراه نباشد، اثر معکوس خواهد داشت.
25. گفتگو با سید محمد بحرالعلوم پیرامون عزاداری حسینی، مجله النور، شماره 74، ژوئیه 1997م.
26. گفتگو با دکتر شاکر لطیف، 12/4/1996 م.، کتاب تراژدی کربلا
27. طالب علی شرقی، النجف الاشرف عاداتها و تالیدها، ص 223 ـ220
28. مهدی مسائلی، قمه زنی، سنت یا بدعت؟، ص 19
29. محسن حسام مظاهری، مقاله «رسانه شیعه، مروری بر تاریخ تکوین مجالس و آیین های عزاداری در ایران»، مجله اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385
30. سفرنامه پیتر دلاواله، ترجمه شجاع الدین شفا، انتشارات علمی فرهنگی
31. محسن حسام مظاهری، مقاله «رسانه شیعه، مروری بر تاریخ تکوین مجالس و آیین های عزاداری در ایران»، مجله اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385
32. مصاحبه با دکتر یوسفی غروی، به آدرس: http://www.tebyan.net/index.aspx?pid=15281
33. محسن حسام مظاهری، مقاله «رسانه شیعه، مروری بر تاریخ تکوین مجالس و آیین های عزاداری در ایران»، مجله اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385
34. جاسم حسن شبر، ارشادالخطیب، ص 47 و 48
35. محسن حسام مظاهری، مقاله «رسانه شیعه، مروری بر تاریخ تکوین مجالس و آیین های عزاداری در ایران»، مجله اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385
36. بنجامن، س. ج. و.، ایران و ایرانیان، ترجمه محمدحسین کردبچه، ص 284
37. او همان کسی است که به فرموده شهید مطهری، خرافات و انحرافات موجود در کتاب روضه الشهداءِ ملا حسین کاشفی و دیگر سخنان بی مبنا را در قالب کتاب « اسرار الشهاده» یکجا جمع کرد و نقش عمده ای در وارد کردن خرافات به مجالس عزاداری امام حسین (علیه السلام) داشت. (بنگرید به: شهید مطهری، حماسه حسینی، ص 55 ـ53)
38. محسن حسام مظاهری، مقاله «رسانه شیعه، مروری بر تاریخ تکوین مجالس و آیین های عزاداری در ایران»، مجله اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385
39. عبدالله مستوفی، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، ج 1، ص 276
40. مهدی بامداد، شرح رجال ایران در قرن 12 و 13 و 14 هجری، ج 4، ص 138
41. محسن حسام مظاهری، مقاله «رسانه شیعه، مروری بر تاریخ تکوین مجالس و آیین های عزاداری در ایران»، مجله اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385
42. علامه سید محسن امین عاملی، المجالس السنیه
43. http://abarkooh.parsiblog.com
44. روزنامه جمهورى اسلامى، تاریخ 5/3/83
45. نقشه‏اى براى جدایى مکاتب الهى، منتشر شده در آمریکا، گفتگو با دکترمایکل برانت، یکی از معاونان سابق «سیا»

همین مطلب را در این آدرس هم می توانید ببینید: http://abarcooh.blogfa.com/post-25.aspx

فصل اول ـ اهمیت عزاداری برای سالار شهیدان(علیه‏السلام)